Weg met de gezondheidscultus Wetenschappers op de bres voor genoegens van alledag

Hij rook iets dat brandde en snoof om zich te overtuigen. Niemand van de anderen scheen het te merken. 'Er brandt iets', zei hij.

'Tabak', zei de vrouw, Hush, links van hem.

'Tabak?', zei hij.

'Dat roken we', zei Snowflake. 'Wil je een beetje proberen?'

'Nee', zei hij.

Enkelen lachten. 'Je gaat er niet dood van', zei King, een eindje verder links. 'Ik geloof zelfs dat het een heilzame werking kan hebben.'

'Het is heel plezierig', zei een van de jonge vrouwen, die tegenover hem aan tafel zaten.

'Nee, dank u', zei hij.

(Ira Levin: De dag der dagen)

DE DIRECTEUR van het Europese Centrum voor Milieu en Gezondheid van de Wereld Gezondheidsorganisatie WHO neemt plaats achter het spreekgestoelte. Het is negen uur in de ochtend - maandagochtend, in het Barbizon Hotel aan de Amsterdamse Stadhouderskade.

Plóp, champagnekurk van de fles.

De directeur schenkt zijn glas vol.

De directeur zegt nog niets, maar haalt een doosje uit zijn binnenzak en plaatst een sigaar in zijn mond.

Goedkeurend gemompel in de zaal.

Arise!

Arise staat voor de Association for Research Into the Science of Enjoyment.

'Ik drink deze champagne niet omdat ik gestresst ben, noch rook ik daarom deze sigaar', zegt de directeur. 'Ik doe dat omdat ik een glas champagne en een goede sigaar lekker vind.'

De directeur kiest onmiddellijk voor de aanval. Aristoteles, Plato en Socrates haalden, zegt dr C.A. van der Heijden, de overtuiging dat leven best plezierig mag zijn genadeloos onderuit. 'Zij hebben de idee van de kwaliteit van het leven vernietigd en predikten soberheid en afzien van geneugten. En hun invloed is nog steeds voelbaar. Helaas.'

Time for a change. Al moet hij daar wel aan toevoegen dat het voor de eerste maal is dat hij genietend van de goede dingen des levens een toespraak houdt.

Maar: 'We moeten terug naar de ideeën van het epicurisme. Er is meer dan het naakte leven.'

Arise is het geesteskind van Professor David M. Warburton, hoogleraar aan de psychofarmacologische faculteit van de Universiteit van Reading in Engeland. In 1989 richtte Warburton - een beminnelijke zestiger en eerder het prototype van de enigszins verstrooide geleerde dan van de extraverte Bourgondiër - zijn vereniging op. Inmiddels heeft hij een hooggeleerd gezelschap van ruim honderd associates om zich heen verzameld, werkzaam aan talloze universiteiten over de gehele wereld, medici, psychologen, farmacologen, sociologen, politicologen en filosofen.

Een keer per twee jaar komt Arise bijeen voor een driedaagse conferentie, ditmaal in Amsterdam. Het thema: 'Leven is meer dan overleven'.

'Ik zie dat enkelen onder u gisteravond de geneugten van deze stad aan een onderzoek hebben onderworpen', zegt Warburton met een grijns, voor hij de WHO-directeur introduceert.

Stress is al decennialang Warburtons voornaamste onderzoeksgebied. Stress en waar dat uiteindelijk toe kan leiden: overspanning, depressie. En een depressie, dat is in Warburtons visie 'het ontbreken van plezier'.

Geen plezier meer in het luisteren naar muziek, in sociale contacten, in het drinken van een lekker bakkie koffie, in sex, het consumeren van een fijne bonbon of het verorberen van een goed maal. 'Depressieve mensen zeggen dat hun voedsel naar bordkarton smaakt', zegt David Warburton en knikt, alsof hij wil zeggen: zover is het met ons dus al gekomen.

Arise is opgericht uit irritatie en als tegenwicht in een wetenschappelijke discussie die in de ogen van Warburton al te eenzijdig dreigde te worden. Irritatie over de bemoeizucht van overheden en al dan niet wetenschappelijk geschoolde gezondheidsgoeroes; instanties kortom die mensen dwingend willen voorschrijven hoe gezond leven eruit ziet.

Geen nicotine. Geen alcohol. Geen cafeïne. Geen vet. Geen suiker. Niet te dik. Niet te dun. Een lang leven als enige norm voor de kwaliteit ervan.

Professor James McCormick, van het Trinity College in Dublin, houdt op dinsdag een lezing onder de fraaie titel: Doodziek van de gezondheidsgoeroes.

'De meeste mensen zullen de waarschuwingen van gezondheidsgoeroes in de wind slaan', zegt McCormick. 'Maar anderen zullen zich onnodig zorgen maken over hun gewicht, hun dieet, hun gebrek aan lichaamsbeweging of hun bloeddruk. Dat zal hun gezondheid schaden. We zouden mensen moeten stimuleren gematigd hedonistisch te leven, zodat ze genieten van het leven dat ze graag willen leiden.'

Waar, zo vraagt medicus McCormick zich af, halen de medische goeroes de hoogmoed vandaan te suggereren dat zij over de absolute waarheid aangaande gezondheid beschikken? De medische wetenschap verkeert nog in een staat van relatieve onwetendheid, beweert de grijze Ier.

David Warburton knikt instemmend. 'Alles is slecht voor je', vat hij de visie van de goeroes samen. 'Wij leven in een tijdperk waarin paternalistische betutteling hoog op de agenda staat.'

Hij kwam op een goede dag tot de ontdekking dat, wanneer je het woord stress in een medische database stopte en de computer de artikelen over dat onderwerp uitprintte, je een stapel van 'drie, vier meter hoog kreeg'. 'En als je plezier erin stopte, kreeg je één artikel. Plezier en condoomgebruik. Verder niks.'

Aan die situatie moest iets gedaan worden, vond Warburton. Omdat de 'wetenschap van het genieten' op zich een uitermate interessant onderzoeksgebied vormt. En, als een soort bonus, omdat plezier directe invloed heeft op de menselijke geest en de fysiologische processen die van daaruit worden gestuurd.

De mensen van Arise baseren zich op de wetenschappelijk gefundeerde visie dat mensen die plezier in hun leven hebben langer leven. Warburton: 'Plezier vermindert de produktie van het stresshormoon cortisol en versterkt het immuniteitssysteem tegen bijvoorbeeld kanker. Bij een depressie zie je precies het omgekeerde gebeuren.

'En wij geloven dat de kleine pleziertjes van alledag, een kopje koffie, een sigaretje of een drankje, daartoe kunnen bijdragen. Zolang je die dingen met mate geniet natuurlijk.'

Maar kom er maar eens mee aan, met die opgewekte boodschap, bij de gezondheidsbureaucraten in Brussel of bij de gezondheidsgoeroes in, met name, de Verenigde Staten. Ze kruisigen je als een valse profeet.

Warburton ziet hen als de priesters van een nieuw geloof.

'Een nieuwe religie, als substituut voor de oude die langzamerhand aan betekenis verliezen. De gezondheidscultus heeft er alle kenmerken van. Je kunt boeken kopen waarin precies staat hoe je je dient te gedragen. Het is een doctrine, met alle daarbij behorende dogma's en geboden. Ze geeft mensen een gevoel van zekerheid en het idee dat ze hun toekomst in eigen hand hebben: Als je je slecht gedraagt, word je gestraft met een vroege dood. Maar als je precies de goede dingen eet en je op exact de juiste wijze gedraagt, leef je eeuwig.'

De puriteinen sloegen hun slag, zegt Warburton, in de jaren tachtig, in de VS. 'Het waren tenslotte puriteinen die destijds emigreerden, nietwaar? De economie boomde en de mensen dachten: het enige dat we moeten doen is zorgen zo lang mogelijk te leven zodat we zo lang mogelijk van alle luxe kunnen genieten.

'En toen kwamen de jaren negentig. De mensen aten hun magere muffins en jogden zich elke dag een ongeluk, maar zie: ze waren nog steeds niet gelukkig.' En ze voelden zich nog regelmatig schuldig ook, als ze de geboden weer eens hadden overtreden.

Arise maakt deel uit van de reactie die daarop wel móest volgen en die in de VS al de pleasure-avenge is gedoopt. Warburton: 'Het blijkt bijvoorbeeld uit de stijgende verkoop van bepaalde produkten. Mensen kopen niet langer supergezonde extra magere bevroren yoghurt, maar weer driedubbel beslagroomd Haägen-Dasz-ijs, bereid met extra eierdooiers. Omdat dat nu eenmaal lekkerder is. En het schijnt dat het aantal goede voornemens rond Nieuwjaar ook daalt.'

Warburton is bereid de gezondheidsmania deels uit goede bedoelingen te verklaren. Maar hij ziet ook een andere kant. 'Controle krijgen over het plezier van mensen hoort bij pogingen van overheden het hele leven van hun onderdanen te controleren. Lees Orwells 1984 er maar op na, dat gaat daar helemaal over: 25 gram chocolade per dag. Of Ira Levins Dag der dagen: de verschrikkingen van een overheid die tot in detail uitmaakt wat goed is voor een mens.

'Dat is niet zo ver weg als je denkt. De bureaucraten in Brussel proberen een voor alle onderdanen gelijk format voor plezier, voor goed en slecht te produceren. Het EU-directief voor caramel omvat 45 duizend woorden! God kon het in de Tien Geboden nog met driehonderd af en die had het niet over caramel. Snapt u wat ik bedoel?

'Wij vinden het essentieel voor een waardig bestaan dat mensen een vrije keuze kunnen maken over hoe ze zich willen vermaken. Mensen hebben de neiging om elkaar te vertellen wat ze wel en niet moeten doen, maar wij geloven dat je juist datgene moet doen waaraan je plezier beleeft, zolang je anderen daarmee maar niet hindert. Doe het in gematigdheid, maar doe het. Het is goed voor je. Als mensen willen joggen, vinden wij dat trouwens ook prima. Hoe ongezond die bezigheid ook mag zijn, als mensen er plezier aan beleven is het goed.

'Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ongemakken en ziekten. Het is ook een gevoel van welbevinden in je sociale en economische leven. Plezier hoort daarbij.'

Warburton is een optimist. 'Ik geloof dat mensen die eigen vrije keuze kunnen maken. Uit onderzoek blijkt dat 93 procent van de wereldbevolking op de hoogte is van de risico's die roken met zich meebrengt. Maar 28 procent rookt niettemin vrolijk door. Omdat ze het lekker vinden en ter bestrijding van de stress.'

Dat Arise onder wetenschappelijk mom niet meer is dan pleitbezorger voor de tabaks-, alcohol- en koffie-industrie bestrijdt Warburton ten hevigste. In de maandelijkse nieuwsbrief van zijn club wordt er niet geheimzinnig over gedaan dat financiën voor Arise-onderzoek en bijeenkomsten van de vereniging uit onder meer die hoek afkomstig zijn. Maar, zegt Warburton, 'wij zijn absoluut geen reclamemakers. Wij promoten helemaal niets. Wij documenteren en onderzoeken wat mensen doen. En dat alles in strikt wetenschappelijke onafhankelijkheid. Zodra zou blijken dat ons onderzoek niet correct of controleerbaar is, zouden we natuurlijk onmiddellijk door de mand vallen.'

Bovendien: waar halen de anti-rooklobbyisten hun geld vandaan? En de cholesterolbestrijders? 'Van de producenten van nicotinekauwgum en botervervangers', zegt Warburton. 'Zo werken die dingen nu eenmaal.'