Weg bij de bonuscultuur van banken

Amsterdam Kilian Wawoe (37) stopt ermee. Een jaar lang hoopte hij dat de banken de bonussen zouden aanpakken, maar er is niets gebeurd. En dus is de senior personeelsmanager van ABN Amro op 1 januari vertrokken. Hij wil zijn handen vrij hebben om zelf een oplossing te verzinnen. ‘Ik heb onderzoek gedaan naar de werking van bonussen. Een van mijn bevindingen daaruit is dat je ze zou moeten afschaffen. Dan kan ik niet nog een jaar aan het circus meedoen, als ik mezelf serieus neem tenminste. Of je gaat weg of je accepteert het, maar je gaat niet lopen zeuren.’

Wawoe werkte tien jaar lang op de afdeling personeelszaken van de bank: in Nederland, India, België en Monaco. Met veel genoegen. Zijn mening veranderde toen hij ging onderzoeken wat medewerkers tot goede medewerkers maakt. Na jaren onderzoek moest hij concluderen dat bonussen in ieder geval niet werken. Er wordt al decennia onderzoek gedaan naar de werking van bonussen, en er wordt al even lang tegen gewaarschuwd.

‘Het idee is dat bonussen medewerkers aanzetten tot steeds betere prestaties, maar in de praktijk wordt vaak het omgekeerde bereikt. Medewerkers worden juist geprikkeld het verkeerde te doen. De kwantiteit van wat ze moeten leveren neemt misschien toe, maar de kwaliteit neemt net zo hard – zo niet harder – af. Een door bonussen opgejaagde hypotheekverkoper verkoopt wellicht meer, maar de kwaliteit van de hypotheken zal snel afnemen – hij zal ze ook verkopen aan klanten met te weinig draagkracht. Een door bonussen opgejaagde handelaar maakt wellicht op korte termijn meer winst, maar gaat op lange termijn veel meer risico’s aan.

De twijfel over de bonussen sloeg in het najaar van 2008 om in actiedrang. Wawoe zat in India en moest van daaruit machteloos toezien hoe de hele financiële wereld in elkaar leek te storten. ‘Ik dacht dat de wereld verging, dat het afgelopen was. De catastrofe werd alleen maar afgewend doordat de belastingbetaler met tientallen miljarden euro’s te hulp kwam. Dat was het moment dat ik dacht: wij bankiers moeten nu een signaal geven, laten zien dat wij ook vinden dat het zo niet langer kan.’

Wawoe keek daarom reikhalzend uit naar het rapport van de commissie-Maas, die in april 2009 aanbevelingen deed voor de toekomst van de financiële sector. ‘Het antwoord van Maas was volledig onder de maat. Hij erkent het probleem eigenlijk niet. Er is een dijkdoorbraak geweest en Maas zegt: laten we de dijk blauw schilderen. Dat is misschien heel revolutionair, maar geen oplossing van het probleem.’

Voor het dagelijks werk van Wawoe – hij was zelf verantwoordelijk voor het uitdelen van bonussen – maakten de aanbevelingen helemaal geen verschil. ‘Er is helemaal niets veranderd. 2007, 2008, 2009, 2010 er zit echt geen verschil tussen. De kredietcrisis was een kans om de zaken aan te pakken. Die kans is nog niet gegrepen.’

Het ministerie van Financiën heeft de wens uit de sector om zichzelf te reguleren te snel overgenomen. Terwijl het ministerie toch echt de middelen had om harde eisen te stellen, stelt Wawoe. ‘Ik denk dat de staat zich gedraagt als een behoudende aandeelhouder. We hebben er belastinggeld ingestopt, en dat willen we eerst terughebben. En daarom is hij bang dat veel mensen weglopen als je de bonussen aanpakt. Hoewel het aantal keren dat iemand vanwege zijn te lage bonus wegliep, op de vingers van een hand is te tellen; de duim niet meegerekend.’

Uiteindelijk komt de politiek daar niet mee weg, denkt Wawoe. ‘Als straks de eerste harde bezuinigingen worden bekendgemaakt, en tegelijkertijd blijkt dat de bankiers nog steeds even hoge bonussen krijgen, zal zeker in de aanloop van de parlementsverkiezingen in 2011 de verontwaardiging groot zijn. ‘Er is niets veranderd’, zal de bevolking tegen de politici zeggen: ‘Wat is daarop uw antwoord?’.’

‘Het is helemaal niet ondenkbaar dat politici tijdens de verkiezingen beloftes gaan doen om de situatie alsnog aan te pakken. De kans daarbij is groot dat zij met ad-hocoplossingen komen, die de bonussen niet werkelijk aanpakken. Dat is niet vreemd: politici zijn geen bankiers. Structurele, gedegen verandering kan alleen in samenwerking met de banken gebeuren.’

‘Maar de bankiers gaan uit zichzelf niet veranderen’, denkt Wawoe. ‘Het is net als met het milieu. Als je mensen vraagt of ze voor een beter milieu zijn dan zeggen ze: ja, natuurlijk. Maar van hun auto moet je afblijven. Bij bonussen is het net zo. Als je vraagt of bankiers het een probleem vinden dan zeggen ze: ja, maar op mij is het niet van toepassing. Niemand heeft het gevoel dat hij heeft bijgedragen aan de crisis. Mensen zijn nu eenmaal niet gemaakt voor zelfkritiek. Bankiers ook niet, maar dan moet je ze dus ook niet vragen zichzelf te veranderen.’

Wie tegen de bonussen is, krijgt al snel het verwijt dat hij tegen de vrije markt is, merkte Wawoe. ‘Terwijl ik helemaal geen tegenstander van de vrije markt ben. Het is eind jaren tachtig bij de val van de Muur het beste systeem gebleken, maar dat wil niet zeggen dat het ook universeel toepasbaar is. Vrije markt in de pure vorm is niet geschikt voor zorg, onderwijs, maar ook niet voor banken. Sommige markten hebben gewoon meer regulering nodig.’

Wawoe wil de komende tijd proberen of hij een medicijn kan ontwikkelen tegen het bonusvirus. ‘Er zijn mensen die zich vier maanden inzetten voor een betere wereld, voor schildpadden of arme kinderen. Ik ga dit doen.’ Hij wil klanten van banken uitnodigen hun mening te geven. ‘Ik kan praten als Brugman, maar alleen kan ik de sector toch niet veranderen. Het is misschien veel sterker als ik zeg: dit is wat je klant wilt. De commissie-Maas zegt wel dat de klant centraal staat, maar heeft ondertussen met geen klant gesproken.’

Toen Wawoe in oktober 2008 voor de eerste keer in de publiciteit kwam, kreeg hij veel ‘hartverwarmende reacties’ van klanten. Daar wil hij mee verder, om zo een alternatief voor de bonussen te verzinnen. ‘De vraag is uiteindelijk: ‘Wat is een goede bank?’ Als het antwoord is: de bank die het meeste verkoopt, dan hebben de bonussen zin. Anders niet.’

‘Veel managers denken dat ze een wortel nodig hebben en een stok, maar dat is helemaal niet zo. Als de een veertig hypotheken verkoopt en de ander tien, dan moet een manager de een niet beter belonen, nee hij moet met beiden in gesprek. Hoe komt het dat er zulke grote verschillen zijn?’ Zijn irritatie betreft niet zozeer de hoogte van de beloning, maar de onjuiste prikkels die van bonussen uitgaat. ‘Dat een spits 3 miljoen kost, begrijp ik, maar je moet hem niet per doelpunt gaan betalen. Anders gaat hij vanaf de middellijn op doel schieten en weigert hij nog samen te werken.’

Zijn stap moet niet worden gezien als een afrekening met de financiële sector. Hij heeft tien jaar lang met veel plezier bij ABN Amro gewerkt. ‘Het is een fantastisch bedrijf met veel mogelijkheden. En ook het vertrek is in grote harmonie verlopen. Zijn kritiek is vooral gericht op de commissie-Maas en op de onmacht om de banken een cultuuromslag te laten maken. ‘Als ik bij ING of Rabobank had gewerkt, was ik ook opgestapt.’

Wawoe noemt zijn beslissing te vertrekken niet de makkelijkste. Zijn hoop is nog steeds dat de sector zelf met werkelijke aanpassingen komt. ‘Maar met de huidige bonuscultuur kan ik niet bij een bank werken. Dan werk ik liever aan een oplossing.’