Weer een nieuwe Woondeal, maar waar blijven al die woningen?

De grootste woningbouwlocatie van Groningen, het terrein van de voormalige suikerfabriek aan de rand van het centrum, ligt er stilletjes bij. Op de plek waar duizenden woningen moeten worden gebouwd, landen meeuwen op een van de waterbassins in de vloeivelden van de suikerindustrie. Jonge bomen komen er op leeftijd.

Waarom is het zo stil op de grootste woningbouwlocatie van Groningen? De gemeente sloot toch ruim een jaar geleden de eerste Woondeal van Nederland, een overeenkomst met het Rijk die de woningbouw in de stad moet versnellen? Groningen wil 20 duizend extra woningen hebben in 2030. Die moeten vooral binnen de stadsgrenzen worden gerealiseerd. Dat kan onder meer op voormalige bedrijfsterreinen zoals langs het Eemskanaal, maar vooral op het Suikerfabriekterrein. Dat moet een ‘nieuw levendig stadsdeel’ worden met zo’n 4.500 woningen.

Het was in crisisjaar 2009 een droomdeal voor de gemeente. Groningen kocht het uitgestrekte Suikerfabriekterrein van de SuikerUnie voor 35 miljoen euro. Ruim 130 hectare bouwgrond voor woningen, op minder dan twee kilometer van de Grote Markt in het hart van de stad. De aankoop werd aanvankelijk gezien als een investering voor de lange termijn. De stad had tot rond 2025 nog wel genoeg andere plekken voor woningbouw. Maar de economie veerde weer op en Groningen werd razend populair als woonplaats. Net als in andere steden schoten de huizenprijzen in stad en ommeland omhoog.

Gezamenlijk inspannen

Dat was reden om in 2016 aan te kondigen dat de woningbouw op het enorme terrein versneld zou worden uitgevoerd. In 2020 zouden de eerste woningen in gebruik worden genomen. Nu is slechts een hoek van het terrein tijdelijk in gebruik gegeven aan onder meer een handvol bedrijven, ateliers, studentenhuisvesting in containerwoningen. In zo’n tijdelijke behuizing zit Boekholt Makelaars. Daar is kantoordirecteur Tom Fransen opgetogen over ‘deze geweldige woningbouwlocatie, direct aan het centrum’. ‘Waar vindt je dat in Nederland? Als hier morgen vijfduizend woningen zouden staan, dan weten wij daar wel raad mee. Nergens worden woningen tegenwoordig zo snel verkocht als in Groningen.’

Even verderop heeft bouwbedrijf Van Wijnen een tijdelijk en experimenteel wijkje gebouwd met 46 circulaire woningen. ‘De Woondeal? Een direct effect heb ik nog niet gezien’, zegt verantwoordelijk projectontwikkelaar Noor Wit. ‘De gemeente heeft fors ingezet op woningbouw, maar je merkt dat de ambtelijke capaciteit toch beperkt is. Zelfs de toestemming voor dit tijdelijke project had veel voeten in de aarde. Uiteindelijk geloof ik meer in de kracht van samenwerking dan in zo’n deal. Misschien dat die vooral op bestuurlijk niveau voordeel gaat opleveren?’

De Woondeal Groningen blinkt niet uit in stelligheid. De gemeente en de minister ‘kijken naar’ mogelijkheden om woningbouw te versnellen en ‘spreken af zich gezamenlijk in te spannen’ om voor 2030 rond 12 duizend woningen versneld te realiseren. ‘Vandaag zou ik het stelliger formuleren’, zegt wethouder Wonen Roeland van der Schaaf (PvdA) in zijn kantoor aan het Gedempte Zuiderdiep, een in 1888 gedempte stadsgracht. ‘De urgentie spat er niet vanaf. Ik ben tevreden over de samenwerking met het Rijk, maar de vrijblijvendheid mag er vanaf. Van beide kanten. Het Rijk zou zich ook financieel mogen binden aan de afspraken. Boter bij de vis. Om die bakstenen op elkaar te krijgen moet geld gaan rollen.’

Op het suikerfabriekterrein gaat, ‘denk ik’, over drie jaar de eerste woning open, zegt Van der Schaaf. ‘De planvorming kan niet heel veel sneller. Dat duurt nu eenmaal vijf, zes jaar.’ Uit de infographic ‘Van schets naar schep’ van de gemeente blijkt dat dat proces zes inspraakmomenten kent; drie voor alle fasen van het hoofdontwerp en nog eens drie voor alle fasen van het ontwerp van het eerste te bebouwen deel. En dan zijn er ook nog de beroepsmogelijkheden tegen de plannen, tot aan de hoogste bestuursrechter.

Verkenning

Van der Schaaf ziet wel wat in het inkorten of verminderen van de inspraakprocedures. ‘Al wil ik daar voorzichtig mee zijn. We blijven natuurlijk een democratie en willen een goede weging maken van alle belangen. Tegelijkertijd heeft Groningen een enorme behoefte aan extra woningen. Dus het mag niet zo zijn dat er over vijf jaar nog niets staat door juridische of financiële problemen. Die tijd is voorbij. We hebben een soort Deltaplan Wonen nodig voor heel Nederland. Dat heeft de politiek in Den Haag wel laten liggen.’

De Woondeal vindt hij ‘een mooi instrument. Stedelijke woningbouw is bij uitstek een zaak van de gemeente, maar we kunnen de hulp van het Rijk goed gebruiken. Voor het Suikerfabriekterrein moeten miljoenen worden geïnvesteerd in infrastructuur, kabels en klimaatadaptatie. Nieuwe begrotingsregels verplichten de gemeente dat soort voorinvesteringen te voldoen uit eigen middelen. Maar de gemeentelijke begroting staat al onder grote druk. Meer wettelijke vrijheid tot voorinvesteren zou echt helpen. Ook op dat punt kan Den Haag wat doen.’

Hoogleraar woningbeleid Marja Elsinga van de TU Delft noemt het ‘nog redelijk vroeg’ om de waarde van de Woondeals te wegen. Ze noemt ze wel ‘een beetje voorzichtig, met een verkenning hier en een onderzoek daar’. ‘Daar kan nog wel een tandje bij. Dat geldt ook voor de financiële bijdrage van het Rijk. Die is nogal bescheiden.’ Ze is geen voorstander van grootschalig ‘Haags’ ingrijpen. ‘Natuurlijk is er visie nodig van het Rijk. Daar heeft het lang aan ontbroken. Maar uiteindelijk is woningbouw lokaal maatwerk.’

In een afgelegen loods op het Suikerfabriekterrein heeft Sjoerd Pool in ieder geval geen haast. De programmaleider van groenopleiding MBO Terra mag met zijn leerlingen op 20 hectare zijn gang gaan, in ieder geval tot volgend najaar. ‘Bouw hier beter goed dan snel’, zegt hij. ‘Ga je te snel, dan krijg je niet de goede dingen. Je kunt hier zoveel bereiken op het gebied van groen in de wijk, van duurzaamheid. Deze kans krijgt Groningen maar één keer.’