Weer buigt Rutte blijmoedig voor de publieke opinie. Maar van een weldoordacht plan is nog geen sprake

In politieke flexibiliteit kent de minister-president nog altijd zijn gelijke niet. Maandenlang wilde hij niets weten van een mondkapjesadvies, woensdagmiddag telde Mark Rutte de hoofden in de Kamer en stelde hij blijmoedig vast dat het er dan toch maar van moest komen. Met onmiddellijke ingang. Verder had hij er nog niet diep over nagedacht, waardoor het nog tot vrijdagmiddag zal duren voordat het land weet wat precies de bedoeling is.

In grote lijnen is dat wel duidelijk: per direct geldt in heel het land een dringend advies van de overheid om niet-medische neusmondmaskers te dragen in winkels en andere publiek toegankelijke ruimten zoals musea, de horeca, parkeergarages, gemeentehuizen, bibliotheken, theaters en concertzalen, behalve als mensen op hun stoel zitten. In kapsalons en bij andere contactberoepen geldt het advies voor zowel het personeel als de klanten.

_{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Niet verplichtend

Het is een dringend maar niet verplichtend advies. Veel wordt overgelaten aan de beheerders van de publieke ruimten. Winkels hoeven het advies niet over te nemen. Als zij dat wel doen, mogen zij mensen bij de deur weigeren als zij geen mondkapje op willen doen. ‘We willen ze wel de gelegenheid geven om te zeggen: ik wil dat je zo’n ding om doet, anders kom je niet binnen’, aldus de premier.

Met het advies gaat nu in het hele land gelden wat sinds gisteren al gold in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Eindhoven en de omliggende regio’s. De Tweede Kamer liet woensdag in meerderheid merken geen voorstander te zijn van die regionale verschillen. Kamerleden vrezen dat het beleid voor veel mensen dan onduidelijk wordt.

Van ver gekomen

Het kabinet is van ver gekomen. De roep om mondkapjes gaat buiten de Kamer terug tot het vroege voorjaar, toen de pandemie Nederland nog maar net had bereikt. In vrijwel alle omringende landen werden de mondkapjes daarna vroeg of laat onderdeel van de strategie tegen het virus. Nederland ging niet mee. In het begin was er gebrek aan voorraad. Bovendien zag het Outbreak Management Team (OMT), bij monde van voorzitter Jaap van Dissel, er consequent niks in: mondkapjes vergen discipline van de gebruikers, anders werken ze al snel averechts. Besmette mensen die met vieze, te vaak hergebruikte lapjes over hun mond geen reden meer zien om afstand te houden zijn een gevaar voor hun omgeving. De vrees was steeds dat mondkapjes een excuus zouden worden om de regels van afstand, hygiëne en isolatie niet meer te respecteren.

Langzaam maar zeker won tot in het OMT de overtuiging terrein dat het ook anders kan werken: in het vertrouwen dat mensen wél of zelfs juist voorzichtig blijven, kan een mondkapje een beetje extra bescherming bieden. Zeker op drukke plekken, waar het soms lastig is om afstand te houden. Het openbaar vervoer is zo’n plek, erkende ook het kabinet. Evenals Schiphol. In het OMT heerste daarna maandenlang openlijk beleden verdeeldheid over de vraag of de kapjes ook elders hun nut zouden kunnen bewijzen.

Ingehaald

Begin deze week was het kabinet er nog steeds niet aan toe, maar werd het ingehaald door de burgemeesters van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Eindhoven. Die wilden niet langer wachten. De volgende zet kwam woensdag van de Kamer, die vreesde dat niemand het snapt als iets in Den Haag wel gewenst is en in Utrecht niet.

Net als in maart, toen het kabinet tegen z’n eigen overtuiging in de scholen op slot deed, boog Rutte woensdag nadrukkelijk voor de publieke opinie. Van hem hoefde het niet, maar vooruit dan: ‘Ik zie binnen en buiten de Kamer brede overeenstemming dat we hier een stap moeten zetten.’

Hij benadrukt wel dat het geen mondkapjesplicht is, met bijbehorende handhaving en sancties. Daarvoor zou een wetswijziging nodig zijn. De Tweede Kamer is daar in meerderheid niet voor en Rutte vindt dat zelf ook te ver gaan. ‘Zoiets is een grote ingreep en het is de vraag of die het houdt.’ Eerder waarschuwden staatsrechtgeleerden dat een mondkapjesplicht zal worden aangevochten bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.

Normerende werking

De premier denkt bovendien dat het niet nodig is. Hij hoopt dat het advies normerend werkt en dat de meeste winkels en openbare gelegenheden het zullen overnemen. De overgrote meerderheid van de klanten volgt dan vanzelf, is zijn verwachting.

Onmiddellijk werd hij bestookt met vragen. Geldt het advies ook voor stations? Voor scholen? Wat moet een winkelier doen die het advies wil opvolgen maar te maken krijgt met opstandige klanten?

Aan de scholen denkt hij niet, liet Rutte weten, omdat de leerlingen daar al anderhalve meter afstand moeten houden van hun leraren. Verder bleef hij de antwoorden schuldig. Het kabinet neemt tot vrijdag 18.00 uur om de details op papier te zetten.