'Weer bezuinigen? Dan verkopen we de collectie'

Het kabinet-Balkenende legt het hoger onderwijs komende vier jaar een bezuiniging op van 143 miljoen euro per jaar, waarvan 100 miljoen door de universiteiten moet worden opgebracht. Voor Leiden komt dat neer op 10,3 miljoen euro per jaar, oftewel twee- tot driehonderd personeelsleden en wetenschappers. 'En dat kan echt niet meer', zegt Vredevoogd. Daarvoor is de kaalslag in de vroegere jaren te groot geweest.

De voorzitter noemt geen concrete stukken die de universiteit in de aanbieding zal doen, maar hij laat er geen twijfel over bestaan dat het om cultureel erfgoed gaat. 'We hebben hier een prachtige boekencollectie, vanaf het begin van de boekdrukkunst in Europa en Azië. We hebben een verzameling unieke kaarten en atlassen waarvan vaak maar een of twee exemplaren bestaan. En dan zijn er nog de prenten en de fotocollectie, allemaal even waardevol. We bezitten prenten van Rembrandt. Het zijn allemaal kostbare stukken met wetenschappelijke waarde, maar als ik moet kiezen tussen twee kwaden, weer een ingreep in het onderzoek of in de collectie, dan wordt het met de grootst mogelijke tegenzin de collectie.'

De klaagzang van Vredevoogd is nieuw. Het Leidse college heeft andere bezuinigingen altijd uitgevoerd, met pijn in het hart, maar toch. 'Sinds 1980 zijn we er in inkomsten van het rijk zo'n 40 procent op achteruit gegaan. We hebben nu een begroting van 200 miljoen euro, maar dat had veel meer moeten zijn', stelt Vredevoogd.

'In het begin ging het nog wel. Je teerde in op je reserves, maar het ging. Dan komt de tweede fase, waarin iedereen moet inleveren volgens de kaasschaafmethode. Dat legt een enorme druk op de organisatie. Vervolgens hebben we in 1994 een zware commissie de hele universiteit laten doorlichten op de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Er moest nog meer bezuinigd worden. Toen hebben we voor het eerst delen van het onderwijs en onderzoek afgestoten. Zo werd de faculteit sociale wetenschappen gereorganiseerd. Dat kostte honderd mensen hun baan.

'En vervolgens kwam weer een nieuwe ombuiging, nu onder de ministers Ritzen en Hermans. Er moest nog eens 25 miljoen euro worden omgebogen. Dat heeft ongelooflijk veel pijn gekost. We moesten snijden in wiskunde en natuurwetenschappen, een topfaculteit met allemaal excellente studies: er was niets bij dat internationaal niet goed was. In totaal hebben we 20 miljoen gulden weggesneden, hele groepen zijn verdwenen. Moleculaire plantkunde, ecologie, topstudies die hoorden bij de wereldtop. Ik kreeg brieven uit de hele wereld dat dit niet kon, maar ik had geen keus.

'Minister Hermans heeft zelf ook ingezien dat het niet goed was wat er gebeurde. Hij heeft geprobeerd de nood enigszins te lenigen en gaf wat extra middelen, voor jonge onderzoekers of aanstelling van vrouwen, maar dat neemt de pijn niet weg. Je ziet het ook internationaal. Nederland verliest steeds meer aan positie in de wereld. En wat doet dit kabinet? Het snijdt nog eens 143 miljoen euro. Ik geloof niet dat ze daar enig besef hebben van de waarde van het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek voor Nederland.' En dan heeft Leiden het nog relatief goed. Onder Vredevoogd kwam de universiteit uit de rode cijfers. 'Maar wel ten koste van vele honderden banen en wetenschappelijk onderzoek.'

De universiteit zit desondanks in de lift. De studentenaantallen groeien, de wetenschappelijke prestaties zijn onomstreden en de universiteit zit bij de twaalf beste researchinstellingen in Europa. 'Maar juist om die positie te behouden, kunnen we het ons niet veroorloven weer te bezuinigen. De reorganisatie van wiskunde en natuurwetenschappen is nog niet eens afgerond.'

Vredevoogd somt moeiteloos een aantal alternatieven op waarvoor het kabinet ook had kunnen kiezen, als het een beetje creatief was geweest. 'Differentieer het collegegeld, schaf de studiefinanciering af voor kinderen van ouders die het niet nodig hebben. Het vorige kabinet verlaagde de lasten voor de burgers, maar verzuimde daar dit soort maatregelen tegenover te stellen. En nu moeten wij onze eigen broek ophouden, terwijl we niks te zeggen hebben over welke studierichtingen we mogen hebben en tegen welke prijs en budget. Het gaat gewoon niet langer meer. Dat moeten ze in Den Haag begrijpen.'