Opnieuw is er opwinding over de oranje-gele akkers en weilanden, bespoten met onkruidbestrijder glyfosaat. Helemaal nu er al bijna een jaar een Tweede Kamer-motie ligt om het goedje (deels) te verbieden en er in de VS miljoenenclaims worden toegekend omdat glyfosaat te boek staat als kankerverwekkend. Waarom mogen Nederlandse boeren het blijven spuiten?
Terwijl in Nederland her en der akkers en weilanden weer oranje-geel kleuren door glyfosaat, werd woensdag de grootste verkoper van deze onkruidverdelger – Bayer-Monsanto – veroordeeld tot het betalen van 71 miljoen euro aan een gebruiker ervan. Volgens een jury in San Francisco heeft Edwin Hardeman zijn kanker te danken aan het bestrijdingsmiddel.
Net als voorgaande voorjaren manifesteert de op de velden zichtbare scheidslijn tussen groen en oranje-geel zich ook in de Nederlandse samenleving. Voorstanders van pesticiden gaan tekeer tegen het vonnis in de Verenigde Staten, omdat nooit wetenschappelijk is aangetoond dat glyfosaat kankerverwekkend is. Ondertussen gaan tegenstanders van bestrijdingsmiddelen tekeer bij het zien van de ‘doodgespoten’ velden. Vanwege de vermeende kanker die je ervan krijgt en de natuurschade die het geeft, maar ook omdat vorig jaar een Kamermeerderheid voor een gedeeltelijk verbod stemde op het gebruik van glyfosaat.
Het niet uitvoeren van de motie door Landbouwminister Schouten versterkt de tweestrijd tussen boeren en natuurliefhebbers. Waarom doet het ministerie dit (nog) niet?
Allereerst: Nederland is niet het enige land waar de glyfosaat-strijd in het voorjaar opspeelt. ‘Hier groeit uw toekomstige kanker’, is te lezen op borden die een actiegroep in Frankrijk naast bespoten weilanden en akkers zette. Akkerbouwer Michiel van Andel maakt zich daar op Twitter kwaad over. Net als over Natuurmonumenten, die zich deze week op hetzelfde medium kritisch uitliet over glyfosaat.
‘Ik begrijp dat ze over de rooie zijn, want ze weten niet beter; ze zijn niet goed geïnformeerd’, zegt Van Andel, die zelf zijn akkers ook bespuit met glyfosaat. ‘Op verjaardagen kan ik het gewoon uitleggen.’ Hij ontkent niet dat het middel nadelen heeft, maar bestrijdt dat glyfosaat uiteindelijk slechter is voor insecten, het bodemleven en de biodiversiteit dan biologische alternatieven. ‘Juist door glyfosaat kunnen wij onze groenbemesters (gewassen die koolstof en stikstof toevoegen aan de bodem, red.) langer laten staan.’
Ongewenst middel
Voor onder meer het waterleven is glyfosaat wel degelijk een ongewenst middel, zegt hoogleraar ecologie Louise Vet. Maar ze wil als voorzitter van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel – waarbij ook boerenorganisaties zijn aangesloten – vingerwijzingen voorkomen. ‘Ik realiseer me goed dat sommige boeren in hun huidige werkwijze afhankelijk kunnen zijn van het middel en ermee stoppen lastig is’, zegt ze. ‘Maar het zou goed zijn, en dat is ons doel, als wij kunnen aantonen dat ze ook zonder chemische middelen kunnen.’
Als dan toch onkruidbestrijders worden ingezet, dan ligt bij het ministerie van Landbouw de voorkeur bij niet-chemische alternatieven. Zij adviseren pas chemische gewasbeschermers te gebruiken als het echt niet anders kan. Akkerbouwer Van Andel vreest een tendens dat natuurlijke middelen versneld worden toegelaten, zonder dat duidelijk is of ze ook echt beter zijn. ‘Beoordeel ieder middel gewoon op giftigheid voor mens, natuur en dier.’
Op basis van deze criteria verlengde de Europese Unie het gebruik van glyfosaat in 2017 met vijf jaar. Toch blijft het middel omstreden. Eind vorig jaar bleek uit een Amerikaanse studie dat bijen door glyfosaat minder goed bestand zijn tegen ziekteverwekkers, destijds reden voor een toxicoloog en een bodemdeskundige om in de Volkskrant terughoudendheid te bepleiten met het middel.
Momenteel wordt onder meer in Nederland – een Europese grootverbruiker van pesticiden per hectare – vervolgonderzoek gedaan naar alle middelen met daarin glyfosaat, waarvan Roundup van Bayer de bekendste is. ‘Die beoordeling wachten we af voordat we de motie al dan niet uitvoeren’, zegt een woordvoerder van Landbouwminister Schouten.
In zijn motie riep Tjeerd de Groot (D66) vorig jaar niet op tot een totaalverbod, maar beoogde hij excessief gebruik tegen te gaan. Zo krijgen onder meer weilanden een ‘reset’ door ze oranje-geel te spuiten met glyfosaat of wordt vlak voor de oogst graan bespoten om het laatste onkruid weg te krijgen.
Zelfs glyfosaatgebruiker Van Andel heeft weinig bezwaar tegen een dergelijk verbod. ‘Ik ben niet bang voor residuen van het middel in de oogst, maar toch vind ik het niet slim dat boeren dit doen’, zegt hij. ‘Het is vaak onnodig, maar vooral vanwege de publieke opinie vind ik het niet verstandig.’
Meer lezen over glyfosaat
En daar bereikte de gruwelsoap rond het landbouwgif glyfosaat opeens een grimmige climax. Het is geen toeval dat de Amerikaanse terreinbeheerder DeWayne Johnson lijdt aan terminale lymfeklierkanker, oordeelde een jury in Californië afgelopen weekeinde. Maar betekent dat nu dat glyfosaat kankerverwekkend is?
