'We moeten eindelijk onszelf kunnen regeren'

INVERNESS - Een paar rokende toeristen zitten op het vreugdeloze terrasje van Costa, een oude dame stapt met een boodschappenwagentje Marks & Spencer binnen en twee geüniformeerde scholieren schuilen samen bij drogisterijketen Boots. Het kleinstedelijke leven van Inverness verschilt amper met dat van andere Britse steden als Reading, Rugby of Rotherham, maar toch bestaat de kans dat de meest noordelijk gelegen stad van Groot-Brittannië over twee jaar in het buitenland ligt, om precies te zijn in een zelfstandig Schotland. Wat bezielt de Schotten die zich willen losweken uit de ruim 300 jaar oude unie met de Engelse zuiderburen?

Een blauwe sticker op een lantaarnpaal langs Union Street geeft een hint: 'End London Rule', zo luidt de tekst. 'Het is niet netjes om straatmeubilair te behangen,' lacht Ian MacIver, 'maar het doel heiligt soms de middelen.' De 30-jarige onderwijzer en onafhankelijkheidsstrijder zit in een 'Yes-kroeg'. Op een krijtbord staat '153 Days to go, met daaronder een citaat van Robert Burns, de Schotse Joost van den Vondel: Freedom an whisky gang thegither - Vrijheid en whisky gaan goed samen. 'Waar het uiteindelijk op neerkomt, is dat Schotland eindelijk zichzelf moet kunnen regeren, en niet een Conservatieve regering in het verre Londen. Wist je dat er in Schotland meer panda's dan Conservatieve kamerleden rondlopen?

undefined

Referendum

MacIver is goedgehumeurd. De laatste opiniepeilingen geven aan dat het Ja-kamp terrein wint. Zoals het er nu naar uitziet loopt het referendum op 18 september uit op een spannende finale. De dagelijkse dreigementen vanuit Londen en Brussel - het zogeheten Project Fear - over gevolgen van zelfstandigheid lijken averechts te werken, wat meteen ook de stille hoop was van de sluwe Alex Salmond, de 59-jarige Eerste Minister van Schotland en leider van de Scottish National Party (SNP). De voorstanders van onafhankelijkheid ziet het als een David tegen Goliath-wedstrijd, waar de dappere Jock het opneemt tegen de gevestigde orde in Londen.

Met haar obamaiaanse 'doorstep & digital'-strategie is de koepelorganisatie Yes Scotland druk doende met het geruststellen van haar landgenoten, bij wie het optimisme van de wil samengaat met het pessimisme van het verstand. Vooral ouderen, vrouwen en welgestelden hebben koudwatervrees. Zelfbeschikking is mooi, maar is het economisch gezien verstandig? Is erwel olie genoeg? Wat als er weer een Schotse bank failliet gaat? Kunnen we wel lid van de EU blijven? Mogen we met ponden blijven betalen? Komen er grensposten bij Berwick en Gretna? Kan mijn in Londen werkende zoon wel een Schots paspoort krijgen?

Voorstanders proberen geschiedenis en folklore te negeren ten faveure van economische argumenten. Zo mogen ze er graag op wijzen dat een onafhankelijkheid Caledonia de veertiende plaats zou bekleden op de OESO-lijst van 's werelds meest welvarende landen, vier plekken boven de zuiderburen. Tijdens bijeenkomsten presenteert de SNP, ooit een excentrieke protestpartij, zich nu een degelijke regeringspartij. Kilts zijn vervangen door krijtstreeppakken en doedelzakmuziek door Fleetwood Macs 'Go your own way'. Belastingbeleid is belangrijker dan Bannockburn, Braveheart en Bonnie Prince Charlie. Dit moet de tweede Schotse Verlichting zijn.

Wat deze regenboogcoalitie van socialisten, groenen en nationalisten steekt, is ironisch genoeg het verwijt nationalistisch te zijn. 'We zijn niet voor een 19de-eeuws nationalisme,' beklemtoont operatiekamerassistent Edward Coyle, 'we hebben niets met etniciteit, ras en nostalgie. We zijn eerder internationalistisch dan nationalistisch. Niets voor niets zijn er groepen als 'Aziaten voor Yes' en 'Polen voor Yes'. Sterker, in de operatie kamer werk ik samen met een Nederlandse anesthesioloog die sterk voor 'Ja' is.' Tegenover hem knikt Ian MacIver instemmend: 'Als we al ergens naar terugverlangen dan is dat een authentiek socialistisch beleid.'

Dat laatste geldt zeker voor de aanwezigen bij een Yes-bijeenkomst in het Merkynch-buurtcentrum, gelegen aan de 'verkeerde' kant van het spoor in Inverness. Veertig Ja-knikkers hebben de discussieavond verkozen boven Real- Barcelona.

Discussie is er evenwel weinig, want iedereen is het met elkaar eens. Het loopt uit op een anti-Westminster-bingo: 'Irak', 'Eton', 'miljonairs', 'bonnetjes', 'bankiers' en 'bezuinigingen' komen voorbij. In 1746 liepen de Cameron Highlanders voorop bij de Jacobijnse opstand tegen het Britse bestuur, die noodlottig eindigde op de nabijgelegen hoogvlakte van Culloden, nu is de opstand tégen de Cameron Clan in Londen.

Onder de belangstellenden is de 20-jarige Kyran McCutcheon, een student die zegt te dromen van 'een vrij Schotland' en voor wie het ompraten van zijn studiegenoten een extra-curriculaire bezigheid is. 'Ons parlement heeft te weinig bevoegdheden. Er komen nog te veel wetten uit Londen die niet passen bij onze sociaal-democratische traditie.' Zijn werkloze moeder Nicola heeft een voorbeeld. 'Toen Kyran een jaar uit huis ging om elders te gaan studeren, moest ik een heffing betalen, de slaapkamerbelasting. Negen van de tien leden van ons parlement waren tegen deze Londense maatregel, maar ze hadden de macht niet om deze tegen te houden.'

Voor Salmond is het meegenomen dat in Westminster de kinderen van Margaret Thatcher aan de macht zijn. Thatcher is hier een soort hedendaagse Edward II, de koning die 700 jaar geleden naar Engeland werd teruggejaagd 'to think again'. De IJzeren Dame sloot de mijnen en de werven, terwijl ze de poll tax als eerste in Schotland invoerde, alsof de Schotten de kanariepiet in de kolenmijn waren. Onbedoeld heeft ze bovendien bijgedragen aan de teloorgang van Britishness door staatsbedrijven als British Telecom, British Gas en British Steel te privatiseren. Typerend is dat waar vroeger British Rail de Schotse treinen liet rijden, nu Scotrail dat doet.

Ook de in Edinburgh geboren Tony Blair heeft het huidige ressentiment onbedoeld doen groeien. Zijn neoliberalisme was weinig geliefd en 'Irak' maakte hem gehaat. Bovendien omringde hij zich door Schotten die het gelijk bewezen van Samuel Johnson, de essayist die tijdens zijn Schotse rondreis opmerkte dat het nobelste vooruitzicht dat een Schot ooit zal zien, de weg is die hem naar Engeland leidt

undefined

Oude koninkrijk

Zowel de Schotse Labour Partij als de Liberaal-democraten bleven daardoor zitten met tweederangs politici, terwijl de Tories nagenoeg waren uitgestorven. Het gevolg was dat de charismatische Salmond het oude koninkrijk nu voor zich alleen heeft.

De ironie is dat Blairs New Labour de oprichting van een Schots parlement indertijd zag als een manier om de SNP, in de woorden van de ex-minister George Robertson, 'stone dead' te maken. Het tegenovergestelde is gebeurd. Terwijl de Engelsen Englishness herontdekten, groeide de populariteit van de Schotse nationalisten.

Sinds het behalen van een absolute meerderheid, in 2011, heeft de SNP laten zien dat het een degelijke regeringspartij is die zich door Scandinavië laat inspireren. Onderwijs, medicatie en ouderenzorg zijn er gratis, terwijl de partij pro-Europees en pro-immigratie is. Wat nog ontbreekt, is zeggenschap over de begroting.

Inkomsten en uitgaven zijn niet zaken waar Nicki Gordon zich mee bezighoudt, de kabeljauwvisser van Skye die bij The Market Inn in Inverness een sjekkie staat te roken. Voor hem is het meer een gevoelskwestie, een gevalletje nationale trots.

Na een tirade over kostscholen, miljonairs en Engelse dorpsgenoten die liever bridge dan badminton spelen in het buurthuis, looft hij Alex Salmond. 'Hij komt uit de arbeidersklasse, weet hoe gewone gezinnen leven. Ik heb een keer gevraagd of onafhankelijkheid ons rijker maakt. Hij zei eerlijk dat hij dat niet kon garanderen, maar hij zei dat hij het beste voorheeft met Schotland. Dat antwoord was genoeg voor mij.'

undefined