'We denken dat het leven draait om vooruitgang'

Natuurlijk, het is maar een personage. Maar toch. Het is bijna verbazingwekkend hoe weinig Sofia Helin op haar alter ego Saga Norén uit de Deens-Zweedse successerie The Bridge lijkt. Buiten het feit dat ze vanzelfsprekend geen rechercheur is, geen donkerbruine leren broek draagt en niet komt voorrijden in een snertgroene Porsche 911, doet de warme, dromerige en gevoelige Helin in niets aan de wereldvreemde, stoïcijnse en emotioneel onbeholpen Norén denken.

Hier aan een lange houten tafel in het Ambassade Hotel in het centrum van Amsterdam lijken Helins ogen groter en haar huid blakender dan in The Bridge. Het is of een zwart-witfoto plotseling is ingekleurd.

Aan het begin van het gesprek pakt Helin een napoleon-snoepje van een schaaltje op tafel, ontdoet die van de verpakking en stopt 'm in haar mond. Al vrij snel komt ze er achter dat dat lastig praat en dus zit ze vervolgens bijna het hele gesprek met het zuurtje tussen duim en wijsvinger. Die pose geeft haar woorden iets nonchalants en tegelijkertijd iets bedachtzaams mee. Ze is slecht in namen, zegt ze een paar keer. Dat blijkt. Desondanks komt ze een heel eind.

1. Film: Dirty Harry (Don Siegel, 1971)

Een klassieker met in de hoofdrol Clint Eastwood als Harry Callahan, een chagrijnige en keiharde rechercheur. De film is gebaseerd op de moorden van de beruchte Zodiac-seriemoordenaar.

'Ik heb die film een beetje gebruikt voor de rol van Saga. Als inspiratieplaatje. Saga zou er zelf nooit naar kijken, die houdt niet van fictie maar van feiten. Ik wel, ik houd van films. Het gevoel van eenzaamheid dat Clint Eastwood uitstraalt en dat gevoel van de wind die over de vlaktes raast. De rauwe materialen in de kleren en de algehele roughness die over die film heen hangt, dat zie je ook terug in zijn gezicht.'

2. Film: 2001, A Space Odyssey (Stanley Kubrick, 1968)

De iconische en existentiële sciencefictionfilm van regisseur Stanley Kubrick. Opgedeeld in vier delen, vertelt 2001 het verhaal van de evolutie van de mens, kunstmatige intelligentie, reïncarnatie en buitenaards leven. 'Ik denk vaak aan deze film en dan aan één scène in het bijzonder. Dat is de scène waarin die piloot door al die werelden van licht en geluid heen gaat en eindigt als een embryo. Als ik dat zie, heb ik een religieuze ervaring, het is ook een verhaal over het bestaan. Ik krijg er een soort existentieel gevoel van in mijn buik, yes, yes, something. Ik kan niet precies benoemen wat het is, maar is dat niet precies waar we naar op zoek zijn bij kunst?'

3. Literatuur: Karl Ove Knausgård - Mijn Strijd

De gelauwerde zesdelige romanserie van Karl Ove Knausgård, waarin de schrijver tot in detail vertelt over alle aspecten van zijn leven. Van liefde tot vriendschap, van zijn ouders tot het schrijverschap. 'Het lezen van dat boek was een gigantische ervaring voor me. Wow. Ik lééfde dat boek en had een soort kleine depressie toen ik het uit had. Zes delen, 3.500 pagina's. Het voelde alsof een vriend me in de steek had gelaten. Ik denk dat 't komt doordat hij je laat kijken in zijn wezen en diep in dat wezen zijn mensen allemaal hetzelfde. Het was alsof hij laagje na laagje weg pelde van zichzelf en van de realiteit.

'Er zit ook een pagina of 500 tussen over Adolf Hitler en zijn leven. Alleen dat gedeelte was al mindblowing. Hij omschreef Hitler als een mens. Daardoor krijg je het gevoel dat wat in Hitler zat, ook in jou kan zitten. Dat is eng. Ik denk dat ze in Duitsland die manier van naar Hitler kijken niet makkelijk zullen accepteren, daar willen ze hem niet zien als een mens. Dat snap ik ook wel, het is te pijnlijk. Maar: hij was wel een mens. Degenen die verantwoordelijk waren voor de aanslagen in Parijs ook. Dus ja, dat boek was een enorme ervaring.'

4. Literatuur: Vilhelm Moberg - De Emigranten

De vierdelige reeks van de Zweedse schrijver Vilhelm Moberg: De Emigranten (1949), Pioniers in de nieuwe wereld (1952), Kolonisten in Minnesota (1956) en De laatste brief naar Zweden (1959).

'De serie gaat over mensen die aan het eind van de 19de eeuw uit Zweden naar de Verenigde Staten vluchtten. Het is zo'n accurate beschrijving van hoe het is om je land en alles waarin je gelooft te verlaten, hoe het is om te lijden, om te vrezen voor je leven. Het beschrijft eigenlijk precies wat er nu gebeurt met de vluchtelingen uit Syrië die naar ons toe komen. Zweden was in die tijd zo arm; mensen verhongerden en de godsdienst was enorm streng. Priesters gingen langs deuren om te controleren of mensen de Bijbel goed kenden. Heel veel Zweden zijn toen naar de Verenigde Staten verhuisd.

'Een van de personages uit de boeken is een prostituee, op wie in Zweden echt wordt neergekeken. Als ze naar Amerika komt, kan ze haar eigen godsdienst kiezen, een vrij leven leiden en zichzelf als persoon ontwikkelen. Maar je vindt ook verhalen van mensen die juist niet slagen, zichzelf in de drank verliezen. Of mensen die naar huis schrijven en zeggen dat alles hier fantastisch is, terwijl dat niet zo is. Niemand kon toen nog terugkeren. Dus het heeft veel overeenkomsten met de vluchtelingenproblematiek van nu. Als je uit Syrië komt, kan je niet zomaar terug, ook al houdt je van je land.

'Door die boeken leerde ik Amerika op een andere manier te begrijpen. Het is zo'n dominant land in onze wereld, dus het is belangrijk om te begrijpen waar ze vandaan komen. Tegelijkertijd leerde ik op een nieuwe manier naar vluchtelingen kijken, in te zien hoe het voor hen is. Dit verhaal kan over elk volk gaan. Ik heb gehoord dat de rechtervleugel bij jullie in Nederland groot is geworden. In Zweden is dat hetzelfde, meer mensen dan ooit zouden nu rechts stemmen. Natuurlijk ben je bang. Mijn instinct na de aanslagen in Parijs was ook van: we moeten de grenzen sluiten en verhuizen naar het platteland. Maar dat is je instinct; dat is dus precies waarom je moet onderwijzen, leren, kunst bekijken, films zien, met elkaar praten en de geschiedenis kennen. Het is heel natuurlijk om bang te zijn, daar hoef je je niet voor te schamen.

5. Kunst: Hilma af Klint

Hilma af Klint (1862-1944) was een Zweedse kunstschilder en een van de eersten die zich richtten op de abstracte schilderkunst. Haar werk was sterk geïnspireerd op het occulte en in haar testament had ze laten vastleggen dat het pas twintig jaar na haar dood tentoongesteld mocht worden.

'Twee jaar geleden zag ik een tentoonstelling van haar schilderijen. It kind of blew my mind. Het was heel erg intuïtief en op een of andere manier deed haar werk hetzelfde met me als die scène uit 2001: A Space Odyssey. Hilma af Klint maakte grote schilderijen met veel kleuren en bloemen, het is ook hier weer een beetje moeilijk om het exact te omschrijven. Maar ik ging er helemaal in op.

'Ze werd geïnspireerd door het occulte, dus begaf ze zich in een gebied waar je met woorden niet zo ver komt. Maar wel met schilderijen. Ik werd er blij van. Het is makkelijk om van je sokken te worden geblazen door depressieve of verschrikkelijke dingen. Maar dit tilde me op, en dat is geweldig want zo ontzettend moeilijk.'

6. Kunst: Pablo Picasso - Meisje voor de Spiegel

Een van de beroemdste schilderijen van Pablo Picasso. Het laat Picasso's jonge vriendin Marie-Thérèse Walter zien. Op de website van het Museum of Modern Art (MoMa) in New York, waar het werk hangt, staat de volgende verklaring: 'Misschien staat het schilderij wel voor Walters dag-zelf en haar nacht-zelf, voor zowel haar rust als haar levendigheid, maar ook voor de overgang van een onschuldig meisje naar een vrouw van de wereld, zich bewust van haar eigen seksualiteit.'

'Ik was in het MoMa en was behoorlijk jong, 20 jaar. Toen ik het zag wist ik meteen dat ik het moest hebben. Dus ik kocht er een poster van. Maar pas toen ik thuis was en goed naar die poster keek, zag ik wat het was. Ik dacht: O, dat ben ik! Dit was de eerste keer dat ik voelde dat ik een schilderij moest hebben. Of ik dat bij meer schilderijen heb? Ik ben niet zo goed in namen, ik weet het gewoon als ik ze zie.

'Maar meestal ga ik liever naar fototentoonstellingen. Ik kan nu ook niet zo snel komen op welke dan precies, maar ik houd vooral van tentoonstellingen die over het alledaagse leven van mensen gaan. Ik ben altijd geïnteresseerd in mensen en hun gedrag. Waarom doen ze de dingen die ze doen en waarom maken ze bepaalde keuzes?

'Dat is eigenlijk ook waarom ik wil acteren, dat komt voort uit dezelfde interesse: kijken of ik mensen kan begrijpen en hun karakter, een gevoel of verhaal kan vormgeven. Het doel voor alle kunstenaars, als ik mezelf een kunstenaar mag noemen, is om een plek te bereiken waar je niet meer weet hoe je dingen met woorden kan omschrijven. En als dat gebeurt, is dat een geschenk.'

7. Muziek: Chris Zabriskie

'Ik luister nu graag naar Chris Zabriskie. Het is pianomuziek, erg repetitief en kalm. Hij speelt de hele tijd hetzelfde, steeds opnieuw. Ik hoorde die muziek op een Zweedse podcast waar ik graag naar luister. Dat is zo'n interessante podcast, jammer dat het alleen in het Zweeds is. Het heet De Mens en De Machine en gaat over het machinale, logische denken van de mens. Denken zoals Saga dat eigenlijk doet: alleen maar over dingen bewijzen.

'Dat doen we eigenlijk pas sinds Isaac Newton, een jaar of vierhonderd. Dat is zo kort, maar nu is het alles waarin we geloven. We zijn altijd maar bezig met vooruitgang, altijd. We denken dat het leven daar om draait. Maar als je naar de wereld kijkt, kun je je afvragen of we altijd maar vooruitgang geboekt hebben. De mensheid valt uiteen. Ja, er is nu medicatie en we leven langer. Maar de druk op alles is groter, we zijn gestresster. Voor ons, welvarende mensen, is het leven makkelijker geworden ja. Maar wij zijn maar met zo weinig, dus dat telt eigenlijk niet.'

8. Televisieserie: Scenes from a Marriage (1973)

De zesdelige Zweedse miniserie van regisseur Ingmar Bergman vertelt het verhaal van de aftakelende relatie tussen docent Johan en advocaat Marianne. De serie, ook bewerkt tot een toneelstuk, was in Zweden een groot succes en is naar verluidt medeverantwoordelijk voor een enorme toename van echtscheidingen.

'Die zou ik nog weleens opnieuw willen zien. Het gaat over samen leven en hoe moeilijk dat is en over mens zijn. Ik kijk ook naar series als Homeland en House of Cards, maar die beklijven niet zo als Scenes. Girls kijk ik ook. Downton Abbey dan weer niet, dat kan ik niet uitstaan. Zo saai en voorspelbaar.'

undefined

9. Auto: Tesla

'Ik heb geen auto. Ik ga altijd met de taxi of ik huur een auto. Ik wil niet de verantwoordelijkheid van een auto hebben in de stad en wij hebben geen garage bij ons huis. Dus. Maar ik zou een Tesla willen. Natuurlijk, yes! Laatst belde ik een taxi en toen kreeg ik een Tesla. Geweldig! Die chauffeur was er ook helemaal verliefd op en hield maar niet op er over te vertellen. Die auto's zijn stil, maar de motor is sterk. Nog sterker dan die van een Porsche. Ik zou wel een wat simpelere variant van zo'n luxe Tesla willen hebben. Ook omdat je, als je erin rijdt, niet het idee hebt dat je het milieu verneukt. En hij is dus stil. Die Porsche uit The Bridge niet, die is verschrikkelijk. Hij is moeilijk te besturen, koud en heeft een slechte vering. Ik ben constant bang dat ik 'm kapot maak.'

undefined

10. Stad: Londen

'Ik denk erover om een tijdje in Londen te gaan wonen. Dat is ook deels omdat de mensen in Engeland zo met me weglopen vanwege The Bridge. Altijd als ik daar ben zorgen ze zo goed voor me en iedereen is zo aardig. Maar ik houd ook van de atmosfeer. Ik heb het gevoel dat mensen uit andere landen meer geïntegreerd zijn in het dagelijks leven in Londen. Ik weet best dat Londen heel gesegregeerd is, maar naar mijn gevoel is dat in Zweden veel erger.

'Ik woon in het oude gedeelte van Stockholm, daar heb je geen gekleurde mensen. Het is een hele bijzondere plek om te wonen, maar toch. Londen is een mix van zoveel verschillende culturen. Ik ben er heel graag en bezoek dan ook al die theaterclubs, waar acteurs en regisseurs komen en je elkaar kunt ontmoeten. In Londen houden ze echt van theater en hebben ze er ook veel respect voor; het is onderdeel van hun cultuur. Ik denk er nu over om er een half jaar te gaan wonen en in een toneelstuk te gaan spelen.' Box17

Het derde seizoen van The Bridge is nu in Nederland te koop op dvd en Blu-ray.

_{Nieuw! Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.}