Nieuws
Waterkwaliteit vrijwel overal in Nederland ondermaats: nieuw ‘stikstofachtig debacle’ dreigt
Met de aanhoudende slechte waterkwaliteit in Nederland is een crisis in de maak die vergelijkbaar is met de huidige rond stikstof. Hiervoor waarschuwen drie hoogleraren. Een donderdag uitgebracht onderzoek van Natuur & Milieu bevestigt de omvang van het waterprobleem in Nederland.
Van de bijna 1.100 onderzochte sloten, vennen, vijvers, grachten en kleine plassen verkeert slechts 17 procent in goede staat. De metingen zijn uitgevoerd door vrijwilligers in het hele land. Hierdoor kent het onderzoek wat beperkingen, maar volgens hoogleraar waterkwaliteit Paul van den Brink (Wageningen Universiteit) geen reden het niet serieus te nemen. ‘De uitkomsten stroken met het beeld dat ik heb van de waterkwaliteit.’
De uitkomsten laten zien dat in ruim viervijfde van deze wateren onvoldoende planten groeien en diertjes ontbreken die kenmerkend zijn voor een goede waterkwaliteit. Van voedingsstoffen zoals nitraat en fosfaat – veelal afkomstig uit de landbouw – is juist te veel aanwezig, wat bijvoorbeeld kroos- en algengroei veroorzaakt.
Blinde vlek
Het onderzoek van Natuur & Milieu is gericht op de kleine wateren. Een relatief blinde vlek, omdat vanwege de drinkwatervoorziening vooral de kwaliteit van grote wateren goed in de gaten wordt gehouden.
Die is ook onvoldoende. Doordat water nu eenmaal stroomt, staat alles met elkaar in verbinding en komen vanuit boerenslootjes meststoffen, bestrijdingsmiddelen – en vanuit stedelijk gebied medicijnresten – in rivieren terecht. Diverse onderzoeken laten zien dat het met de belangrijkste rivieren en meren beter gaat dan met de kleinere wateren, maar dat de kwaliteit nog ruimschoots onder de maat is.
Dit is problematisch voor de biodiversiteit, maar ook omdat Nederland in 2027 moet voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water. Het grond- en oppervlaktewater moet dan overal in ‘goede’ staat verkeren. Geen gemakkelijke opgave: bij overschrijding van één van de normen krijgt het water als geheel een onvoldoende.
Achterstand
Strenge norm of niet, Nederland bungelt onderaan de Europese lijst voor waterkwaliteit. Het ligt niet in de verwachting dat de komende vijf jaar de achterstand wordt ingehaald om te voldoen aan de eisen. ‘Hierdoor dreigt een stikstofachtig debacle’, zegt hoogleraar milieu-ecologie Annemarie van Wezel (Universiteit van Amsterdam). Hoogleraar Van den Brink (Wageningen Universiteit) voorziet dit ook.
De EU kan sancties opleggen als Nederland over vijf jaar niet aan de eisen voldoet. Het is ook voorstelbaar dat al ruim voor 2027 een zaak wordt aangespannen tegen de staat om af te dwingen dat Nederland meer doet om aan de Europese normen te voldoen, denkt hoogleraar drinkwater Jan Peter van der Hoek (TU Delft). ‘Vergelijkbaar met de klimaatzaak van Urgenda.’ In 2015 wist die actiegroep bij de rechter af te dwingen dat Nederland zich aan de eigen klimaatafspraken voor CO2-reductie dient te houden.
In reactie op Kamervragen over de waterkwestie zei toenmalig demissionair minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) deze zomer dat ze het risico dat de rechter het land op slot gaat zetten, zoals gebeurde in de stikstofcrisis, ‘tot 2027 gering acht’. Ze wijst onder meer op de maatregelen die al zijn genomen.
Bulldozer
Om biodiversiteit in wateren te herstellen, is volgens hoogleraar Van Wezel inderdaad het nodige gebeurd, maar vooral met de bulldozer. Bijvoorbeeld door riviertjes weer te laten meanderen, waardoor het water langzamer stroomt en het waterleven kan opbloeien. Bij lastiger oplossingen, zoals het verminderen van nitraat, fosfaat en bestrijdingsmiddelen in het water, kan volgens haar meer worden doorgepakt. Ecologisch slootbeheer is leuk, zegt ook Van den Brink. ‘Maar uiteindelijk zullen toch echt die emissies omlaag moeten.’
Net als bij stikstof ligt dit gevoelig bij boeren, bleek uit de reactie op het belangrijkste overheidsprogramma om de waterkwaliteit te verbeteren (het 7de actieprogramma Nitraatrichtlijn). Land- en tuinbouworganisatie LTO Nederland vindt dat onhaalbare doelen op waterkwaliteit worden nagestreefd. Bovendien vindt zij het voorgestelde beleid te generiek, waardoor ook boeren worden getroffen bij wie het grond- en bodemwater al goed is. Eind dit jaar moet de definitieve actieprogramma er liggen.
Van Wezels advies: ‘Neem ook de wateren mee in alle stikstofmaatregelen waarvoor nu miljarden vrijkomen en die nu vooral zijn gericht op natuurgebieden. Anders zitten we straks weer met gebakken peren.’
