Wat maakt iemand een goed gemeenteraadslid, en vooral: waar vind je die?

Slechts 4,83 euro per uur. Bruto. Dat houdt een gemiddeld gemeenteraadslid in een kleine gemeente over aan het doorploegen van stapels met jargon doordrenkte beleidsnotities en nachtelijke vergaderuren - vaak naast een baan overdag. De werkdruk is groot, ze komen tijd en kennis tekort. Grip op de wethouder en de steeds grotere kluwen bovengemeentelijke samenwerkingsverbanden hebben ze naar eigen zeggen nauwelijks. Veel raadsleden zijn niet te spreken over het niveau van hun collega's. Mede door geruzie en versplintering zou het er in veel raadszalen niet gezelliger op geworden zijn.

Wie de laatste tijd de berichtgeving over het weinig benijdenswaardige lot van het Nederlandse gemeenteraadslid volgde, verbaast zich erover dat er nog 8.823 raadsleden zo gek gevonden konden worden. Het was voor veel partijen in de 335 gemeenten niet eenvoudig voor de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart opnieuw genoeg geschikte kandidaten te vinden. De VVD in Scherpenzeel of de PvdA in Zundert: je kunt er bij gebrek aan gegadigden niet op stemmen.

'Veel partijen hebben weer forse lijsten kunnen samenstellen tot wel vijftig kandidaten', zegt Henk Bouwmans, directeur van de belangenorganisatie voor raadsleden in Nederland Raadslid.nu. 'Maar een deel zegt: vier jaar de raad in zie ik niet zitten. Het gaat gauw om 16 tot 20 uur per week, is dat wel te doen?'

Poortwachters

Ook de opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen (in 2014 nog zo'n 54 procent) is tanende. Terwijl gemeenten er juist steeds meer taken bij krijgen en er op lokaal niveau cruciale beslissingen worden genomen, zegt Erik van Bruggen van BKB. Voor de derde keer organiseert het campagnebureau daarom de verkiezing van het beste gemeenteraadslid van Nederland, dit maal samen met de Volkskrant en omroep WNL.

'Lokale politici die zich vier jaar lang inzetten voor de plaatselijke publieke zaak blijven vaak onzichtbaar. Terwijl zij onze poortwachters zijn. Die mensen willen we in het zonnetje zetten', zegt Van Bruggen.

Nee, lof krijgen raadsleden niet vaak, ziet ook John Bijl. Hij is jurylid en oprichter van Periklesinstituut, een kennisinstelling die onder meer raadsleden traint. Ook schrijft hij al jaren als 'mysteryburger' columns vanuit staten- en raadszalen. 'Als de gemeenteraad een verstandig besluit neemt, hoor je daar niemand over, want dat verwacht iedereen. Als er iets misgaat, is het opeens nieuws. Want nieuws, dat is wat afwijkt.'

Bijl zag driehonderd gemeenteraden vergaderen en volgens hem valt het reuze mee met de staat van de lokale democratie. 'Onvoldoendes deel ik zelden uit. Slechts 5 procent is belabberd, 5 procent is uitstekend.'

Een goed raadslid is volgens Bijl in de eerste plaats een echte volksvertegenwoordiger. 'In een goede gemeenteraad heb je op de publieke tribune het gevoel dat het over jou gaat. In andere gemeenten zijn raadsleden schaduwambtenaren geworden. Ze zijn te veel bezig zijn met de notitie van de wethouder en te weinig met elkaars argumenten. Dan marginaliseer je jezelf tot commentaar in de kantlijn van een collegestuk.'

Verschil

De ruimte om verschil te maken is er meer dan ooit. Maar die moet je als raadslid wel benutten, vindt Bijl. Als het over ouderenzorg gaat, zegt hij, begin dan niet bij de beleidsnotie maar bel eerst een ouderenorganisatie. 'Of nog beter: een oudere. Zo voelen mensen zich gehoord en worden je argumenten bovendien overtuigender.'

Gezond verstand, betrokkenheid, oog hebben voor de belangen van inwoners en je vooral niet laten opslokken door regels en procedures. Dat zijn volgens directeur Bouwmans van Raadslid.nu de kwaliteiten van een goed raadslid. 'Je moet opvattingen en gevoelens vanuit de samenleving het gemeentehuis binnenhalen.'

Met de overdracht van complexe taken zoals de jeugdzorg is het werk er niet eenvoudiger op geworden, erkent hij. Daarom is er recentelijk een nieuw scholingsprogramma gestart en werkt het ministerie van Binnenlandse Zaken aan een actieplan voor het versterken van de lokale democratie. De gemeenteraad is nog steeds een belangrijke kweekvijver: 67 van de 150 zittende Tweede Kamerleden leerden het politieke vak op lokaal niveau.

Lokale democratie

In 2014 werd Ron Meyer (36) verkozen tot het beste gemeenteraadslid van Nederland. De huidige partijvoorzitter van de SP zit sinds 2006 in de gemeenteraad van Heerlen en is op 21 maart opnieuw verkiesbaar. 'Het is soms moeilijk te combineren met het voorzitterschap, maar het geeft wel aan hoe groot mijn verbondenheid is. Ik wil mijn poten in de modder houden.'

Meyer werd geïnspireerd door de woorden van Karel Glastra van Loon: 'Blijf niet mokkend aan de kant staan, stel een daad en toon je moed.' 'Vrijwel iedereen die zich politiek wil inzetten voor de samenleving doet dat in eerste instantie in zijn of haar eigen dorp of stad. De lokale democratie is cruciaal, maar kwetsbaar. Er is steeds minder journalistieke aandacht voor.'

De misvatting dat er in muffe raadszalen vooral wordt gesproken over onbeduidende zaken zoals het onderhoud van lantaarnpalen is hardnekkig, zegt Meyer. Het gaat volgens hem juist vaak over zaken die belangrijk zijn voor veel mensen, zoals thuiszorg en schoolzwemmen.

'30 procent van de kinderen in mijn regio gaat niet naar de tandarts, terwijl zij daarvoor gratis meeverzekerd zijn. Maar als ouders om financiele redenen niet naar de tandarts kunnen, gaan kinderen ook niet. Dat is iets dat je op lokaal niveau met tandartsen, scholen en de gemeente samen kunt oplossen. Tegen het belang van zo'n onderwerp kan een Tweede Kamerdebat over de kweek van meelwormen niet op.'