Wat is het pact van Marrakech?

Wat is het pact van Marrakech voor verdrag?

Misverstand: het Global Compact voor Veilige, Geordende en Reguliere Migratie is geen verdrag. Het is een samenwerkingsakkoord. Daarom hoeft het document op 11 december in Marrakesh niet ondertekend te worden. Er zal over de tekst worden gestemd. Wanneer minstens tweederde voor is, wordt het pact aangenomen. Eigenlijk is de top van regeringsleiders in de Marokkaanse stad, op 11 december, een soort bijzondere zitting van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.

Moeten landen zich aan het pact van Marrakech houden?

Nee, omdat het geen verdrag is, is het migratiepact niet bindend. Dat staat ook letterlijk diverse malen in de tekst. Volgens paragraaf 7 bijvoorbeeld gaat het om een ‘niet wettelijk bindend raamwerk voor samenwerking’. Een extra stemverklaring waarin dat nog eens wordt benadrukt, zoals in de regeringscoalitie wordt overwogen, zou daarom een beetje dubbel zijn. Het staat er immers al.

VVD-Kamerlid Malik Azmani zei in de Volkskrant dat via een omweg toch verplichtingen worden geschapen. Volgens hem wordt in paragraaf 41 vastgelegd dat landen de afspraken in hun eigen wet- en regelgeving dienen te verankeren. Dat klopt niet. Niets in paragraaf 41 duidt daarop. Landen beloven de afspraken uit te voeren ‘door effectieve stappen te zetten op alle niveaus’ om migratie ordelijk te laten verlopen.

Waar gaat dit pact over?

De bedoeling is, zoals aan de titel valt te zien, de migratie op een ordelijke manier te laten verlopen. Na de vluchtelingencrisis van 2015 stelden de lidstaten van de VN vast dat de internationale migratie hun boven het hoofd was gegroeid. Er was behoefte aan meer samenwerking en aan instrumenten om de vaak chaotische trek van mensen – niet alleen naar Europa - in goede banen te leiden. Vervolgens werd op een speciale top in New York in september 2016 een Verklaring over Vluchtelingen en Migranten aangenomen door alle VN-lidstaten. Daar werd afgesproken eind 2018 een conferentie te houden over een op te stellen Global Compact.

Legt het pact ook de rechten van migranten vast?

Het bevat inderdaad een opsomming van rechten van migranten. Maar dat zijn allemaal bestaande rechten. In het algemeen geldt dat de mensenrechten van migranten niet geschonden mogen worden, dat is eigenlijk een open deur. Verder bestaan er nu al tal van verdragen waarin specifieke rechten, bijvoorbeeld die van kinderen, zijn vastgelegd. De verdragen zijn inderdaad bindend, maar aan die verplichtingen voegt het pact niets toe.

Paragraaf 31 lijkt vast te leggen dat alle migranten, los van hun status, recht hebben op ‘basisdiensten’. Maar eigenlijk staat er dat migranten ‘hun mensenrechten kunnen uitoefenen via veilige toegang tot basisdiensten’. Mensenrechten zijn dus de hefboom, niet het recht op basisdiensten. Wat basisdiensten zijn wordt niet toegelicht. Dat verschilt per land. Het document is opgesteld voor gebruik in 193 landen met sterke verschillen in economische en juridische ontwikkeling.

Moet migratie volgens het pact worden bevorderd?

Nee, dat staat nergens. In paragraaf 27 staat dat ‘niet-reguliere migratie’ voorkomen moet worden. Critici die daar bang voor zijn, wijzen op paragraaf 21. Daarin staat dat ‘meer en gevarieerder wegen gevonden moeten worden voor veilige, geordende en reguliere migratie’. Maar dat gaat dus over meer regulering, niet over meer migratie. Bovendien gaat het hoofdstuk met name over arbeidsmigratie.

Bestaan er meer van zulke akkoorden?

De VN doen eigenlijk niets anders dan afspraken maken en vastleggen over internationale samenwerking. Je zou kunnen zeggen dat de volkenorganisatie daarvoor is opgericht. Voorbeelden: het Global Compact over duurzaam ondernemen (2015), de Millennium Development Goals (2000) en de Responsibility to Protect (2005), tegen oorlogsmisdrijven en genocide. Als de VN niets zouden doen om migratie te reguleren, zou er nog veel meer kritiek zijn.

Wat zegt het migratiepact over vluchtelingen?

Niets. Op de VN-top van september 2016 in New York werd afgesproken dat er een aparte tekst over vluchtelingen zou komen. Dit Global compact on refugees is opgesteld door de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Er komt geen speciale top over vluchtelingen, zoals die over migranten in Marrakesh. Het document – eveneens niet bindend - zal in december worden voorgelegd aan de Algemene Vergadering van de VN in New York, die waarschijnlijk in grote meerderheid akkoord zal gaan. Net als het migratiepact bevat het vluchtelingenpact geen nieuwe rechten. De rechten van vluchtelingen en de positie van opvanglanden zijn al tamelijk gedetailleerd vastgelegd in teksten als het Vluchtelingenverdrag. Tot discussie heeft het Global compact over vluchtelingen nog niet geleid.

Waarom is er discussie over het pact van Marrakech?

Niemand lag wakker van de ‘intergouvernementele migratiedialoog op VN-niveau’, ook niet toen in juli de afspraken keurig op 34 pagina’s werden afgedrukt, schreef onze politieke verslaggever Frank Hendrickx eerder. Het wachten was op de ceremoniële ondertekening op 10 en 11 december in Marrakech.

Inmiddels staat alles op losse schroeven. Het VN-migratiepact van 193 landen is in een politieke storm beland waarin de drie meest ontvlambare thema’s van dit moment samenkomen: immigratie, soevereiniteit en identiteit. Daarover was deze week debat in de Tweede Kamer - die er overigens uiteindelijk mee instemde. In België leidde de kwestie deze week tot een kabinetscrisis.

_{Voor dit artikel werd gesproken met Marcel Brus, hoogleraar internationaal recht in Groningen, en Galina Cornelisse, hoofddocent internationaal recht aan de VU te Amsterdam.}

_{Dit is een aangevulde en iets meer op de actualiteit van de afgelopen dagen toegeschreven versie van een verhaal dat op 22 november 2018 werd gepubliceerd.}