Wat is het gevolg als Shell wordt gestopt?

Als wij het niet doen, dan springen vervuilender bedrijven in het gat dat wij achterlaten. Het is Shells belangrijkste verdedigingslinie in de klimaatzaak aangespannen door Milieudefensie. Is die stellingname terecht?

In de klimaatzaak tegen Shell komen dinsdag de duurzame ambities van het bedrijf aan bod. Het olie- en gasconcern noemt zichzelf op dit gebied ‘vooruitstrevend’ en gebruikt dit imago in zijn belangrijkste verdedigingslinie in de zaak aangespannen door Milieudefensie. Samen met ruim 17 duizend mede-eisers en zes andere milieuclubs vragen zij de rechter Shell een CO2-reductie op te leggen van 45 procent in 2030.

Beperk ons niet in ons werk, klinkt het verweer van Shell. Omdat dan ‘potentieel juist meer ruimte komt voor andere partijen, die mogelijk geen vooruitstrevende plannen voor de energietransitie hebben zoals Shell, om in het gat te springen dat zou ontstaan als de eis wordt toegewezen’.

Staan inderdaad andere fossiele bedrijven klaar om de olie- en gasvoorraden te winnen die Shell onaangeboord laat? En is het terecht dat Shell zichzelf ‘vooruitstrevend’ noemt als het gaat om vergroening?

Het zwarte gat

Een ‘zinloze exercitie’ met ‘0,0 effect’, zegt hoogleraar regulering van energiemarkten Machiel Mulder (Rijksuniversiteit Groningen) over Milieudefensies klimaatzaak tegen Royal Dutch Shell in Den Haag. Hij deed met collega’s onderzoek naar de vraag: daalt de wereldwijde CO2-uitstoot als Shell wordt beperkt in de winning van olie en gas?

De rechter had voorafgaand aan de start van de zaak op 1 december om een dergelijke onderbouwing gevraagd. Shell’s Zuidas-advocaten van De Brauw Blackstone Westbroek kwamen terecht bij Mulder en haalden het resultaat van zijn werk in de Haagse rechtbank al veelvuldig aan. Zijn conclusie: ‘een gebod op Shell om de productie van olie en gas te verminderen zal geen effect hebben op het wereldwijde verbruik’.

‘Als wij blijven autorijden en vliegen, en overheden exploitatievergunningen blijven geven, dan houd je jezelf voor de gek door Shell te beperken’, legt Mulder uit. Hij bepleit maatregelen die wel effectief zijn, zoals de vraag naar olie en gas verkleinen.

Het rapport is op verzoek van Shell’s advocaten opgesteld en betaald door Shell zelf, maar Mulder bezweert dat het onafhankelijk is. Hij stelde als voorwaarde dat het, ongeacht wat hij zou opschrijven, zou worden gepubliceerd.

Om aan te tonen dat productiebeperkingen geen effect hebben, haalt Mulder de revolutie in Iran en de inval van Irak in Koeweit aan. Jarenlang had het onttrekken van 4 tot 6 procent van het wereldwijde olie- en gasverbruik aan de markt toen geen effect op de mondiale productie.

‘Andere producenten waren in staat om snel hun productie op te voeren.’ De door Milieudefensie gewenste 45 procent vermindering van de olie- en gasproductie door Shell is in omvang gelijk aan circa 1 procent van het mondiale verbruik en zal geen verwacht effect hebben op het wereldwijde verbruik.

Op die conclusie valt het nodige af te dingen, meent Peter Erickson van het Stockholm Environment Institute. Op verzoek van Milieudefensie keek hij naar het rapport van de Groningse onderzoekers.

Zijn belangrijkste kritiek: ze houden te weinig rekening met de prijsstijging van olie en gas bij een vermindering in productie. Hierdoor daalt de vraag en daarmee ‘neemt de relatieve wereldwijde CO2-uitstoot af vergeleken met de situatie waarbij de restrictie niet had plaatsgevonden’. Volgens Mulder veronderstelt Erickson in zijn analyse ten onrechte dat een productievermindering door Shell blijvend tot minder olie en gas zal leiden. ‘Maar dit gebeurt juist niet.’

Milieudefensie hoopt hoe dan ook, net als met de Urgenda-zaak tegen de staat, op een wereldwijde precedentwerking. Als Shell door het Nederlands privaatrecht gedwongen kan worden te verduurzamen, dan zullen Amerikaanse en Britse rechters in vergelijkbare zaken tegen ExxonMobile of British Petroleum dat meewegen, zo is de redenering. Met een mondiale verlaging van de CO2-uitstoot tot gevolg.

De groene bocht

Stel dat Shell zou stoppen met olie- en gaswinning, en andere oliemaatschappijen springen in dat gat, is het klimaat dan inderdaad slechter af, zoals de advocaten van Shell zeggen?

Als we de vier grote oliemaatschappijen (geen staatsondernemingen) met elkaar vergelijken, dus ExxonMobil, Shell, Chevron en BP, blijkt Shell op één na de grootste uitstoter, met een uitstoot van 550 miljoen ton CO2-equivalenten. Alleen ExxonMobil stootte meer uit, aldus gegevens van het Climate Accountability Institute.

Toch kun je zeggen dat Shell het naar verhouding aardig doet. Per dollar omzet stootte het concern in 2018 1,4 kilo CO2 uit, minder dan de andere drie. Chevron stoot per dollar omzet zelfs dubbel zoveel uit. Dat komt door twee dingen. Shell is meer een gas- dan een oliebedrijf, zeker sinds de overname van het gasbedrijf BG Group in 2016, en gas levert bij verbranding naar verhouding minder broeikasgas op dan olie. En Shell heeft een groot netwerk aan tankstations met bijbehorende winkels, die relatief veel omzet opleveren.

Shell kreeg de afgelopen jaren wel enige credits voor zijn klimaatbeleid. De beleggersorganisatie Follow This legt oliemaatschappijen het vuur aan de schenen. Op aandeelhoudersvergaderingen worden resoluties ingediend waarin het bedrijf wordt opgeroepen meer aan het klimaat te doen. Uiterst irritant voor die oliemaatschappijen.

Vorig jaar nam Follow This bij Shell een staakt het vuren in acht, juist omdat Shell als eerste klimaatdoelen had gesteld voor 2050. Die gingen weliswaar niet ver genoeg, maar Mark van Baal van Follow This vond dat goede aanzetten ook beloning verdienden.

Dat staakt het vuren hield maar één jaar stand. In plaats van zijn voorsprong in de vergroening te vergroten, werd Shell voorbij gelopen door BP, Repsol en ENI. Shell zit nu in de middenmoot. Dat vindt niet alleen Follow This, dat vindt ook Carbon Tracker, een organisaties die de klimaatprestaties van onder meer oliemaatschappijen monitort.

Ook in Shell’s eigen huis rommelt het. De Financial Times meldde vorige week dat er grote onvrede bestaat bij Shell’s managers van groene activiteiten. Drie van hen zijn onlangs opgestapt omdat ze Shell’s vergroening te langzaam vinden gaan, en meer zouden willen volgen. Een anonieme bron zei tegen de krant: ‘Mensen vragen zich echt af of er sowieso wat verandert. Deel van de frustratie is dat je de mogelijkheden wel ziet, maar de mensen van het hogere management daar helemaal niet open voor staan.’