Wat de microfoon ons leert

Frank Schallmaier en Hans Aarsman bekijken dagelijks zo'n 4.000 persfoto's en laten - bij wijze van jaaroverzicht zien: zodra er een microfoon in beeld is, wordt het wezen duidelijk van de fotografie. Pure propaganda.

Hans Aarsman en Frank Schallmaier
Alle fotografie is propaganda. Laten we er geen doekjes om winden. Reclamefotografie sowieso, dat zal niemand bestrijden. Maar persfotografie ook? Zeker persfotografie ook, alleen al wat wel en wat niet gefotografeerd wordt, is een politieke keuze. En ook de kiekjes die we maken van onszelf spelend met de kinderen in de tuin, op terrasjes met onze vrienden? Zeker die ook. Kijk eens hoe gelukkig wij zijn, roepen de kiekjes, kijk eens hoe goed wij het geschoten hebben.

Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem beent over het Binnenhof naar de wekelijkse ministerraad. Als voorzitter van de Eurogroep speelde hij een hoofdrol in deonderhandelingen over de Griekse schuldencrisis.



 Bart Maat / ANP
De propaganda ligt er niet bij alle fotografie even dik bovenop. Bij huis--tuin-enkeukenkiekjes voel je pas nattigheid als je na een kwartiertje klikken en scrollen iets onbenoembaar ontevredens over je krijgt. Al die mensen met hun geslaagde, gelukkige levens. Is míjn leven wel zo geslaagd, vraag je je af. Zij een gillend dynamisch bestaan en ik zit hier maar. Ik óók weer eens vakantie, ik óók weer een terras, ik óók een telefoon met een camera. Alleen al om de wereldwijde verspreiding van die consumptieprikkel wrijft het bedrijfsleven zich in de handen met Facebook en Instagram.

Masoud Barzani, president van de Iraakse Koerden, praat in november de pers bij over de herovering van Sinjar op Islamitische Staat. Rond de stad werden diverse massagraven gevonden met slachtoffers van de terreurorganisatie, veelal jezidi's die om hun geloof werden vermoord. Reuters
Ook op persfoto's zie je de propaganda niet een-twee-drie. De pers heeft objectiviteit hoog in het vaandel. Maar of je liegt ja dan nee, daarin zit de propaganda niet. Daar kwam ik achter toen ik bij wijze van experiment stopte met journaal kijken, geen actualiteitenprogramma's meer, geen krant, geen Twitter. Bij heel wat gesprekken zit je dan met je mond vol tanden. Toen ik na een maand weer met nieuws begon, was het eerste wat me opviel hoe bol de actualiteit staat van verontrusting. Als je elke dag het nieuws volgt, heb je niet door dat negen van de tien onderwerpen gaan over kwesties die uit de hand lopen als er niet gauw wordt ingegrepen. Hoe oprecht bedoeld ook, dat kán geen realistische weergave van de wereld zijn. Even afgezien van de opwarming van de aarde en de hebzucht van de banken, hoe vaak blijkt alle ophef achteraf niet voor niets te zijn geweest? Toch word je elke keer weer meegesleept door de collectieve bezorgdheid over het lot van de wereld, van de mensheid en vooral van jezelf. Zo blijf je hooked aan het nieuws.

Chelan, een van de vrouwen die misbruikt zeggen te zijn door Bill Cosby, barst in tranen uit op een persconferentie in Los Angeles met haar advocaat. De ooit mateloospopulaire komiek viel dit jaar door het zedenschandaal van zijn voetstuk. Frederick M. Brown / Getty Images
Zelfs reclames weten hun propagandadoel tot op zekere hoogte te camoufleren. Ze doen alsof de informatie die ze aanreiken nuttig is en niet louter de commercie dient. Hoe je je ook tegen reclame wapent, daar sta je weer voor een schap met wat zich onwillekeurig als iets positiefs in je hoofd heeft weten te nestelen.

De pers is neergestreken bij het gemeenschapscentrum in San Bernardino waar tijdens een kerstfeestje veertien mensen zijn doodgeschoten. De twee schutters, dielater ook omkwamen, waren zelfverklaarde sympathisanten van de terreurbeweging IS. Mario Anzuoni / Reuters
igenlijk het enige waarbij de propaganda er duimendik bovenop ligt: een woordvoerder achter een microfoon. Het mag een politicus op campagne zijn, een advocaat voor het gerechtshof, een persattaché op een persconferentie. Het komt door die microfoon. Die geeft aan dat alles wat gezegd wordt voor de bühne is. Bij reclame, bij kiekjes, bij reguliere persfotografie zie je nooit een camera, nooit een microfoon. Op de foto van de hongerende baby zie je niet de drie andere fotografen die dezelfde foto maken. Daarom komt zo'n foto authentiek over. Nee, dan woordvoerders in de ruimste zin achter de microfoon. Dat is pas echt authentiek, want dat laat zien wat fotografie is: propaganda.

De Iraanse president Hassan Rowhani bespreekt met een medewerker iets dat de pers niet mag horen. Onderwerp van de persconferentie in Teheran, in juni, was dezojuist bereikte nucleaire deal die een voorzichtige dooi met het Westen inluidde. Abedin Taherkenareh / EPA
Frank Schallmaier en ik zijn de fotospeurders van de Volkskrant. Wij bekijken elke dag zo'n vierduizend persfoto's, en steeds als er weer iemand achter een microfoon verschijnt, veren we op. Aha, propaganda in zijn zuiverste vorm! We hoeven niet eens te horen wat ze zeggen. Zou je met alleen dat soort foto's een beeld kunnen geven van de wereld het afgelopen jaar? Niet de gebeurtenissen zelf, alleen de foto's van de woordvoerders die hun versie komen vertellen? AFP / ANP / AP / EPA / Reuters
Op 1 januari 2015 hebben we allebei een mapje 'MICRO' aangemaakt. Daarin stopten we onafhankelijk van elkaar elke exemplarische foto uit het aanbod met een hoogwaardigheidsbekleder achter een microfoon. Het is een genre van de openbaarheid waarin de Amerikanen meesters zijn. Niets laten ze aan het toeval over. Uren van tevoren wordt een karton opgehouden waar de spreker komt te staan, zodat de camera's de witbalans kunnen instellen. De teleprompters waarop de tekst wordt geprojecteerd, worden tot op de centimeter nauwkeurig neergezet waar de spreker ze hebben wil. Fotografen krijgen een eind verderop een platform toegewezen. Heb je geen flinke telelens, kun je beter meteen naar huis. Ook als je er bovenop mag kruipen, is er regie. De advocate die een persconferentie belegt met het slachtoffer; de aanwezigheid van een doos tissues verraadt dat er tranen gaan vloeien.

Yanis Varoufakis, dan nog de Griekse minister van Financiën, staat de pers te woord voordat hij wegrijdt van zijn departement in Athene. Op die dag in juli heeft premierTsipras de Griekse bevolking opgeroepen zich uit te spreken tegen het door Brussel gedicteerde bezuinigingspakket. Marko Djurica / Reuters
Andersom kan ook, dat niet de spreker de opstelling regisseert, maar de pers. Met tape wordt een kruis op de grond gezet. De televisieploegen gaan in een kringetje om het kruis heen staan, de camera's worden scherp gesteld op een stand-in, hengels met de microfoons hangen in de lucht, de woordvoerder hoeft alleen maar op het kruis te gaan staan en kan van wal steken. Fotografen vooraan op hun knieën zodat hun kruinen de televisiecamera's niet in beeld zitten. Moet je wel een groothoek bij je hebben.

Veiligheidsmensen prepareren het spreekgestoelte voor Barack Obama, inclusief een bord waarmee de fotografen hun witbalans kunnen instellen. De president zal eentoespraak houden voor de NAACP, de organisatie die zich inzet voor gelijke rechten voor alle Amerikanen ongeacht hun huidskleur. Mark Makela / AFP
En dan de chaos. De minister heeft haast, hij wil naar binnen, belangrijke bespreking, de pers huppelt achter hem aan. Laat hij nog iets los? Of de minister heeft haast, hij wil naar buiten, staat op het punt weg te rijden op zijn motor. Hoe geënsceneerd zijn persmomenten? Totaal. Het is een ritueel, een dans met een uitgeschreven choreografie. Eén uitzondering. De spreker is begonnen met spreken, of staat op het punt. Een pr-medewerker komt naar voren. Er is iets gebeurd, iets dat de spreker moet weten, maar de pers zeker niet. Er gaat een hand op de microfoon. In sommige landen heeft de pers de beschikking over liplezers. Daar gaat ook nog een hand voor de mond.

Benjamin Crump, advocaat van de nabestaanden van Corey Jones, spreekt in West Palm Beach, Florida, de media toe. De invalide Jones was een van de zwarte slachtoffers van politiegeweld die de rassenverhoudingen in de VS het afgelopen jaar op scherp zetten. Joe Raedle / AFP
De meest authentieke fotografie die er is: woordvoerders achter een wolk van microfoons.
In een met microfoons uitgeruste limousine laat de Chinese president Xi Jinping zich naar een militaire parade rijden in Peking, ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog. Reuters

Wilt u belangrijke informatie delen met de Volkskrant?

Tip hier onze journalisten

Algemeen

Service

Meer de Volkskrant

Navigeer

Op alle verhalen van de Volkskrant rust uiteraard copyright. Linken kan altijd, eventueel met de intro van het stuk erboven.
Wil je tekst overnemen of een video(fragment), foto of illustratie gebruiken, mail dan naar copyright @volkskrant.nl.
© 2019 de Persgroep Nederland B.V. - alle rechten voorbehouden