Wantrouwen overheerst bij herdenking in Parijs: Koerden zien hand van Turkije bij moorden, 10 jaar geleden en nu

Hier had Emine Kara moeten lopen, door de straten van Parijs, in de wijk waar tien jaar geleden drie Koerdische vrouwen meerdere kogels door het hoofd kregen geschoten. Maar Kara, een vooraanstaande activist die de herdenking van vandaag zou organiseren, leeft niet meer. Twee dagen voor Kerst kwam ze om het leven bij een aanslag op een Koerdisch cultureel centrum even verderop, net als twee andere Koerdische activisten werd ze neergeschoten. De vermoedelijke dader is een 69-jarige Fransman die verklaarde ‘een pathologische haat’ tegen buitenlanders te koesteren.

Niemand van de duizenden Koerdische demonstranten die zaterdag vanuit Frankrijk, Nederland, België, Duitsland en Zwitserland naar Parijs zijn gekomen, gelooft in toeval. De door hen gedeelde lezing staat met witte letters geschreven op een enorm zwart spandoek dat vanaf treinstation Gare du Nord naar de Place de la République wordt gedragen: ‘De Turkse staat heeft opnieuw drie Koerden in Parijs vermoord.’ Tientallen bordjes die in de menigte worden meegedragen bevestigen die overtuiging.

In de nacht van 9 op 10 januari 2013 werden Sakîne Cansiz, Fidan Doğan en Leyla Saylemez doodgeschoten in een Koerdisch centrum in Parijs. Drie vrouwen met een belangrijke rol in de Koerdische Arbeiderspartij (PKK), die in Turkije een gewapende strijd voert voor autonomie en erkenning van de Koerdische cultuur. De vermoedelijke dader, de Turkse Omer Güney, stierf in de gevangenis enkele weken voordat het proces tegen hem begon.

Toedracht onopgehelderd

Tien jaar later is de toedracht van de moorden nog altijd niet opgehelderd. Het onderzoek door de Franse justitie noemt de ‘betrokkenheid’ van leden van de Turkse geheime dienst MIT, zonder de opdrachtgevers aan te wijzen. Een telefoonnummer van MIT werd gevonden in de telefoon van Güney, die was geïnfiltreerd in de Koerdische gemeenschap in Parijs en zich voordeed als activist. Ook is er een audio-opname van Güney waarin hij met twee anderen moordplannen op Koerdische vertegenwoordigers in Europa bespreekt. MIT heeft in 2014 alle betrokkenheid ontkend.

Een groep vrouwen in paarse hesjes vormt zaterdagochtend een haag rond de demonstranten die met bussen uit verschillende Europese steden zijn toegestroomd. Erin (‘geen achternaam’) uit Haarlem is een van hen. Vrouwen die zich willen aansluiten, worden eerst door haar gefouilleerd en aan een tascontrole onderworpen (mannen worden gecontroleerd door een man). Journalisten wordt om een perskaart gevraagd.

‘Iedereen is erg emotioneel door de recente aanslag’, zegt Erin. ‘We voelen ons niet veilig. Maar het is belangrijk om kalm te blijven vandaag. Dat is bij de vorige demonstratie niet goed gegaan’. Ze doelt op de herdenking direct na de schietpartij voor Kerst, die uitliep op rellen door een deel van de demonstranten. Zij staken vuilnisbakken en een auto in brand.

Ook de Franse ordediensten zijn voorbereid: tientallen busjes blokkeren de toegangswegen naar Place de la République, dat zaterdag vol staat met demonstranten, kraampjes met gegrild lamsvlees en boekenstands met in het Koerdisch vertaalde literatuur.

De eis van de demonstranten – 25 duizend volgens de organisatie, 10 duizend volgens de politie – is helder: gerechtigheid. Ze willen dat de Franse staat de informatie openbaart die de Franse diensten hebben over de zaak uit 2013. Die moet opheldering geven over de vraag of Turkije de moorden heeft besteld. De Franse onderzoeksrechter deed eerder een vergelijkbaar verzoek voor toegang tot informatie, maar daaraan is geen gehoor gegeven. Daarmee houdt Frankrijk volgens de Koerdische koepelorganisatie in Frankrijk, CDK-F, de straffeloosheid in stand.

‘De Koerden hebben de wereld tegen Islamitische Staat beschermd. Maar Frankrijk heeft onze gemeenschap niet kunnen beschermen’, zegt Serdar Tori, die met een bus demonstranten uit Bonn naar Parijs is gekomen. ‘Emine Kara (een van de dodelijke slachtoffers van 23 december, red.) streed tegen Isis in Syrië voordat ze naar Frankrijk kwam.’ Ook Tori is ervan overtuigd dat die recente schietpartij niet ‘zomaar’ een racistisch gemotiveerd misdrijf was, zoals justitie nu vermoedt.

Koerdische kapper

Als het simpelweg om buitenlanders was te doen, waarom zocht hij dan juist het Koerdisch centrum en een Koerdische kapper op, in een multiculturele straat vol winkelhouders van verschillende origine? En dat precies op de dag dat de herdenking van de moorden tien jaar geleden zou worden voorbereid. Die vragen houden de Koerdische gemeenschap in Parijs bezig, aangewakkerd door de al langer gevoelde teleurstelling over bescherming door de Franse staat.

De paradox is: de PKK is door Turkije als terroristische organisatie bestempeld, en Europese landen gaan daarin mee – ondanks de nauwe samenwerking in de strijd tegen Islamitische Staat.

De Koerdische demonstranten in Parijs maken geen geheim van hun banden met de PKK. Talloze rode vlaggen met ster, de PKK-vlag, en portretten van leider Abdullah Öcalan vullen zaterdag de Place de la République. ‘Iedereen die hier vandaag is heeft wel iemand verloren in de strijd’, zegt Tori. Zelf heeft hij al acht jaar geen contact meer met zijn broer, sinds die zich bij de PKK aansloot. ‘Het is tragisch. Mijn moeder woont in Zuidoost-Turkije. Ze hoort de Turkse vliegtuigen overvliegen die op weg zijn voor de oorlog.’