Wandelen in de Bermuda-driehoek

In Le Monde stond ooit een hoofdartikel onder de kop 'de Bermuda-driehoek van Parijs'. Dat was de geografische aanduiding van 'de affaires', zoals het gegraai en gedraai van politici in Frankrijk wordt aangeduid. De punten van de Bermuda-driehoek worden gevormd door het Elysée-paleis van de Franse president, het Parijse stadhuis en nummer 123 rue de Lille, waar tot voor kort het partijkantoor van de gaullistische RPR was gevestigd.

In die drie rechtse bastions werden, al of niet onder leiding van Jacques Chirac, politieke gunsten geruild voor bouwopdrachten, gemeentebaantjes vergeven voor stemmen, vrienden bedeeld met dienstauto's en wat dies meer zij. Affaires zijn beslist géén exclusieve gaullistische aangelegenheid. Uit de befaamde postume video-bekentenis van de ritselaar Méry bleek dat alle grote politieke partijen mochten meeëten uit de hoorn des overvloeds die het stadsbestuur van Parijs bleek te zijn.

Het begrip 'Bermuda-driehoek' is mooi om de grenzen aan te geven van een ongebruikelijke stadswandeling door het Parijs van de affaires. We beginnen uiteraard in het epicentrum, het stadhuis, hier Hôtel de Ville geheten. In de Guide Bleu staat dat het gebouw teruggaat tot 1246 en dat rondom de beelden van honderdenacht beroemde mannen en vrouwen zijn ingemetseld. Die beroemde mannen en vrouwen zullen we vaker tegenkomen - maar wij zijn momenteel meer geïnteresseerd in de minder fraaie kant van de medaille en lopen dus linksom naar de achteringang van dit bestuurlijke fort. Van hieruit worden 40 duizend ambtenaren bestuurd met een budget van 34 miljard franc en duizend dienstauto's.

Op nr 5, rue Lobeau, bevindt zich de achteringang. Het stadhuis is een openbaar gebouw. Dus als u uw fototoestel wegstopt en niet in korte broek verschijnt, moeten de deuren tussen de twee imposante leeuwen openzwaaien. Mompel tegen de politiebewakers, indien nodig, iets over een rendez-vous met secrétaire-général Bled.

De raadsvergaderingen zijn uiteraard vrij toegankelijk, de eerste maandag van de maand. Ze vormen een onderhoudende vertoning; vanuit de publieke tribune kijk je bijna recht omlaag bovenop het linksrechtse gekrakeel. De ene keer dat ik er was, bleek burgemeester Tiberi microfoontjes op de perstribune te hebben aangebracht. Hij wilde weten waar z'n slechte recensies vandaan kwamen.

Met Tiberi aan het roer gaat het in de raad vrijwel uitsluitend over het 'système-Tiberi', dat wil zeggen de gemeentelijke diensten die werden verricht in ruil voor stemmen en geld in de gaullistische partijkas. Vorige week vergaderde de raad voor het laatst voordat de kiezers in maart gaan stemmen voor een nieuw gemeentebestuur. Tiberi maakte op de valreep nog wat salarisverhogingen voor zijn topambtenaren bekend. In het laatste rapport van de Franse Rekenkamer werd geteld dat Tiberi er 671 betaalde chargés de mission op na hield. Die zullen we niet in het stadhuis tegenkomen, en we lopen naar buiten, richting Seine.

Aan de quai de l'Hôtel de Ville steken de boomkruinen van Tiberi's tuin boven de muur uit. Zijn appartement ligt op de eerste verdieping en kijkt mooi naar de Notre Dame aan de overkant. In beginsel beschikken álle Franse hoogwaardigheidsbekleders over een dienstwoning in hun werkpaleizen. En anders dan in Nederland zijn Franse ministeries over het algemeen geen betonnen apenrots of glazen treurdoos. Men spreekt wel van 'het goud van de Republiek'. Niet ten onrechte.

Zo woont de president van het Légion d'honneur in het paleis van het Légion d'honneur, en woont de voorzitter van de Assemblée in het paleis naast de Assemblée. 'Fransen zijn heel goed in staat om het onderscheid te maken tussen het privéleven en openbare verantwoordelijkheden', zei een minister vergoelijkend toen er wéér een affaire aan het licht kwam. Je zou bescheiden kunnen veronderstellen dat het wonen ín de openbare verantwoordelijkheid dat onderscheid niet bevordert.

We steken nu de Seine over naar het Ile Saint-Louis (drie sterren in de Guide Bleu). Het tweede eiland in de Seine is aanmerkelijk minder door toerisme aangevreten dan het Ile de la Cité met de Notre Dame. Het wereldberoemde ijs van de firma Berthillon wordt er gemaakt, en mits voorzien van een flinke portemonnee kun je er nog rustig wonen. Dat deed ex-minister van Buitenlandse Zaken Roland Dumas, op nummer 19, quai de Bourbon.

Hier begon zijn eigen affaire-Dumas op 27 januari 1998 met een huiszoeking door de onderzoeksrechters Eva Joly en Laurence Vichnievsky. De beeldhouwster Camille Claudel bewoonde hetzelfde pand, zie de plaquette aan de muur. Dumas zei toen hij die bewuste dag in een politie-auto werd geduwd: 'Camille Claudel bracht hier haar laatste vrije uren door voordat ze in een inrichting werd opgesloten. Ik hoop dat men voor mij niet hetzelfde lot in petto heeft.'

Dumas zou een paar miljoen aan steekpenningen hebben ontvangen van het oliebedrijf Elf-Aquitaine. Het appartement (gelijkvloers) op het Seine-eiland bezit hij al sinds de jaren vijftig. Toentertijd begon ook z'n vriendschap met François Mitterrand. Dumas verdedigde Mitterrand nadat die een aanslag op zichzelf had beraamd met het doel z'n afglijdende populariteit wat op te vijzelen. De luiken op nr. 19 zijn nu gesloten. Maar tot voor kort kon je in de vensterbank de Hellenistische beeldjes bewonderen die Christine Deviers-Joncour à 240.000 franc op kosten van Elf had gekocht om haar amant gunstig te stemmen. Let op het monumentale smeedijzeren balkon.

We slaan de hoek om en lopen door de rue le Regrattier naar de zuidkant van het eiland. Daar nemen we de pont Saint Louis en de pont de l'Archevêché naar de overkant van de Seine, waar we een klein straatje inslaan, de rue de Bièvre. Dante moet er z'n Divina Commedia hebben geschreven. Hier kwam vroeger het riviertje de Bièvre uit in de Seine en tot de jaren vijftig was het straatje het domein van clochards en dronkelappen. De Guide Bleu schrijft preuts dat 'de straat een zekere waardigheid heeft gevonden sinds politieke persoonlijkheden er de kalmte hebben opgezocht'.

Toen François Mitterrand nog president was, stond er gewoon een hek voor de straat. Want hij was het die hier kalmte zocht. Nu staat op nummer 22 bij een bel D.M. Weduwe Danielle Mitterrand is in het Hôtel Particulier op dat nummer blijven wonen. Van hieruit toog ze een maand geleden naar het Paleis van Justitie op het Ile de la Cité. Ze bracht er persoonlijk het 'losgeld' - zoals zij de borgsom van vijf miljoen franc noemde - om haar zoon Jean-Christophe vrij te krijgen. Jean-Christophe Mitterrand wordt verdacht van betrokkenheid bij verboden wapenhandel met Angola.

We passeren een onbeduidende kunstwinkel, om op nummer 26 bij de bel Avocats de la Cour te zien staan. Roland Dumas hoorde niet echt bij de Mitterrand-vleiers, maar hij had er wel voor gezorgd een kantoor naast de grote socialistische voorman in de straat te hebben. Ook hier deden de onderzoeksrechters huiszoeking, ze troffen er onder meer een paar Picasso's en Giacometti's. Nóg een straatbewoner die dezer dagen samen met Dumas voor de rechter staat: Gilbert Miara, makelaar in onroerend goed. Dumas zei Miara niet te kennen. Maar ze deelden in Christine Deviers-Joncour dezelfde minnares en Miara was degene die voor hen een somptueus appartement in de rue de Lille vond, ook op kosten van Elf-Aquitaine.

De rue de Bièvre komt na honderdvijftig meter uit op de place Maubert. Aan de overkant is een aardig marktje, maar wij slaan rechtsaf. Na twintig meter staan we op nummer 58 boulevard St Germain voor een filiaal van de bank Crédit Lyonnais. Hier had Dumas verschillende rekeningen. Begin jaren negentig kwam een dame er meermalen per maand flinke bedragen in baar geld storten. Soms 100.000 franc, soms 500.000 franc per keer, in totaal meer dan tien miljoen. Waarom cash? 'Ik heb een boerenmentaliteit', zei Dumas.

We laten Dumas even met rust en steken over, de rue des Carmes in. Dit is het vijfde arrondissement, met Sorbonne, Panthéon en legio andere monumenten. Maar dit is eveneens het afbrokkelende bastion van burgemeester Jean Tiberi, die óók burgemeester van dit arrondissement is, én in dit district gekozene voor de Assemblée Nationale. Volgens de politie zijn hier tijdens de laatste parlementsverkiezingen van 1997 meer dan zevenduizend stemmen vervalst of uitgebracht door mensen die elders wonen. Zelfs overledenen hebben de stembus weten te vinden.

We volgen de rue Valette, waar Calvijn in 1531 onderwijs volgde, tot het Panthéon. Met deze tempel betoont de natie haar erkentelijkheid aan haar grote mannen, zoals op het fronton is uitgebeiteld. Het kan geen kwaad binnen te stappen (40 franc) en in de catacomben even in gedachten te verzinken.

In deze kelders dwaalde François Mitterrand in mei 1981, zojuist gekozen als president, met een rode roos tussen de tombes van de grands hommes, langs Jean Jaurès en verzetsheld Jean Moulin. Pas veertien jaar later werd bekend dat Mitterrand de hoogste onderscheiding van Vichy opgespeld had gekregen door maarschalk Pétain. Die Franse verslaving aan grote mannen moet wel een echo zijn van een door-en-door katholiek verleden - vleesgeworden heiligen immers. De grote mannen zelf kunnen zich veel veroorloven. Het volk vindt er het zijne van, maar mort niet. Tot de kruik breekt en de revolutie uitbreekt, natuurlijk.

Weer buiten staan we tegenover de Mairie van het Vijfde, lieu de mémoire voor de lokale kiezersfraude. We stappen de hal binnen en groeten de concierge vriendelijk. Tegelijk loeren we naar het conciergewoninkje waar volgens de vervalste kieslijsten handenvol stemmers waren gehuisvest. Ook in dit pand deed de politie een inval. De oogst was een computer zonder harde schijf.

Op de eerste verdieping zetelt Anne-Marie Affret, Tiberi's wethoudster. Samen met mevrouw Xaviere Tiberi ontfermde zij zich over de kaartenbakken met inschrijvingen op de kieslijst. Het vijfde arrondissement telt niet alleen de meeste fonteinen van heel Parijs, maar ook de meeste crèche-plaatsen. Voor potentiële kiezers was een plaats in de crèche een gewilde beloning.

We keren de Mairie de rug toe en volgen de rechtergevel van het Panthéon. In het hotel op nummer 17 werden kiezers van Tiberi aangetroffen. Op nummer 15, met de gendarme voor de deur, woont minister Fabius van Financiën. Op nummer 1 staat weer een gendarme. Daar wonen Xaviere en Jean Tiberi. Hier deed onderzoeksrechter Halphen in juni 1996 een beroemd geworden huiszoeking.

Hij was op zoek naar bewijs dat Tiberi zijn kinderen gratis in gemeentewoningen liet wonen. Hij vond er een pistool en het ook al beroemd geworden advies van mevrouw Tiberi aan het departement Essonne. Zesendertig kantjes 'Gedachten over de oriëntering van de Algemene Raad van Essonne wat betreft de gedecentraliseerde samenwerking'. Tweehonderdduizend franc ontving mevrouw Tiberi van de partijgenoot-departementsvoorzitter, voor een werkje dat uitblonk in platvloersheid, overschrijverij en taalfouten. Het proces is onlangs wegens vormfouten afgeblazen.

We slaan de hoek om, nemen de rue de l'Estrapade, tot de bekende toeristenstraat rue Mouffetard. Hier kunt u de marktkooplieden gerust vragen naar monsieur le Maire, hij schudt er wekelijks vele handen. Loop langs de stalletjes tot nummer 139 bis. Op dat adres waren vier kiezers ingeschreven. Zoek niet te lang, want het nummer bestaat niet. Er staat een groentestal. Wilt u de burgemeester in het wild zien, ga dan op zondagochtend naar de kerk aan het eind van de straat, de St. Médard.

Aan het eind van de rue Mouffetard slaan we rechtsaf, naar de stoffige rue Claude-Bernard. Recht voor u ligt naast Presto pressing nummer 11, een huis dat eruit ziet alsof het leegstaat. Toch waren er dertig kiezers ingeschreven. Eén van de twee huurders verklaarde tegen de politie: 'De eigenaar had me gewaarschuwd dat ik niet moest opkijken als er kiezerskaarten werden bezorgd. Dan moest ik ze aan hem geven. Ik vond er een stuk of dertig in de brievenbus, zonder envelop, met een elastiekje erom. Dat begon in 1988 en ging door tot 1998.'

Dit zijn maar twee voorbeelden. We kunnen ook vruchteloos naar rue Saint Jacques 373 zoeken, of nummer 273, waar zeventien fictieve kiezers woonden. We kunnen naar de rue Censier 19 lopen, waar eenenveertig mensen op één verdieping domicilie hielden.

Beter is het nog een eerbiedige blik te werpen op de voorgevel van rue Claude-Bernard 21bis. Achter een onbeduidende gevel bevindt zich de redactie van Le Monde, die veel van de hierboven beschreven affaires in de openbaarheid heeft gebracht. Die dranghekken voor de deur staan daar om te voorkomen dat er bomauto's worden geparkeerd. Vermoedelijk geen overbodige voorzorg.

Wij keren weer terug naar de kerk van Tiberi's. Niet om te knielen, maar om in het wijnlokaal ertegenover, het uitnodigende restaurant Cave la Bourgogne, een glas te drinken en onze gedachten over de zondige wereld te laten gaan.

Volgende week stappen we verder.