Wakker geschud Europa beseft: we moeten onszelf kunnen verdedigen

Vladimir Poetins invasie van Oekraïne gaat het voorstellingsvermogen van velen te boven – in en buiten het land. In Charkiv worden nu ook personen die altijd positief over Rusland waren met bommen en raketten de ‘Russische wereld’ in geschoten. Zij zijn – zolang ze het overleven – verbouwereerd, in shock.

In Europa voltrekt zich een soortgelijke revolutie, maar dan tussen de oren. ‘Dit is het moment waarop het kwartje is gevallen’, zegt Alice Billon-Galland, een Franse onderzoeker bij de Britse denktank Chatham House. Ze aarzelt over politieke gevolgen te spreken terwijl er mensen in Oekraïne sterven, maar beaamt dat de invasie Europese samenlevingen heeft wakker geschud. ‘In Europa liepen de meningen over wat de dreigingen zijn altijd zeer uiteen, nu veel minder.’

Het is volgens experts niet zo dat nu plots een ‘soeverein’ of ‘autonoom’ Europa op staat. Maar op middellange termijn kan de revolutionaire Duitse politieke draai – weg van accommodatie met Moskou en richting meer militaire verantwoordelijkheid – wel degelijk doorwerken. Simpel gezegd: zolang Europa’s grootste economische macht geen militaire macht wilde zijn, kon ‘Europa’ dat ook niet zijn. Nu Poetin met harde hand ook de Duitsers de machtspolitieke 21ste eeuw in sleurt, komt dat anders te liggen.

Strategische autonomie

Tot nu toe was de wijze waarop ‘strategische autonomie’ in Europa gepresenteerd werd eigenlijk een fopspeen. Want als een toekomstige Trump-II-regering in de VS Europa echt de rug zou toekeren, lonkte in realiteit geen autonoom Europa maar een continent onder Russische invloed. Dat verandert nu de Duitsers de Franse definitie van strategische autonomie volgen (een militaire speler, minder afhankelijkheid van omringende autocraten).

Duitsland zal erg moeten investeren in het opkrikken van een verwaarloosde krijgsmacht, zegt Dick Zandee van het instituut Clingendael. ‘De achterstand is verschrikkelijk groot.’ In heel Europa zal meer aandacht komen voor elementen waar de Navo al jaren tevergeefs om vraagt: grondstrijdkrachten en vuurkracht. Het vermogen met grotere eenheden langere tijd op te treden (voortzettingsvermogen) is totaal verdwenen, en niet alleen uit de Nederlandse krijgsmacht.

Binnen de EU zijn al projecten en fondsen op touw gezet om de defensiepoot op te krikken. Waar het Europa vooral aan ontbreekt is wat experts ‘enablers’ noemen: strategisch luchttransport, commandovoeringssystemen, real time (satelliet)informatie, enzovoorts.

VVD-europarlementariër Bart Groothuis pleit ervoor dat de Europeanen deze middelen gezamenlijk in Navo-kader ontwikkelen. Anderen, zoals hoogleraar Rob de Wijk (die vorig jaar zei dat de Navo ‘op zijn gat ligt’ en over dertig jaar ‘zeker niet meer zal bestaan’), zeggen dat het in Europees verband moet.

‘Er kan nog veel fout gaan’

Linksom of rechtsom, het draagvlak voor elke vorm van Europese herbewapening zal snel verdampen als deze niet gepaard gaat met meer doelmatigheid, minder versplintering en meer standaardisering van materiaal. Europarlementariër Groothuis: ‘Wij geven 380 miljard per jaar aan defensie uit, maar kunnen niet vechten tegen een leger dat 60 miljard uitgeeft. Dat moet beter kunnen.’

Billon-Galland wijst erop dat de oorlog een nieuwe politieke realiteit creëert. ‘Dit is een belangrijk moment in Europese bewustwording. Europa heeft zelf een heel actieve rol gekozen, de VS spelen een heel redelijke rol met veel overleg en zonder het voortouw te nemen – en ook Groot-Brittannië wordt bij EU-overleg betrokken.’

Het duidt er volgens haar op dat veel ideologische strijd in Europa, ook over de rol van de Amerikanen, in de prullenbak kan. ‘Niemand betwijfelt dat de VS een heel belangrijke speler zijn. Nieuw voor Europeanen is het besef dat de VS zowel een betrouwbare partner kunnen zijn als een die niet volstaat om Rusland helemaal af te schrikken. Europa moet zijn eigen capaciteit opbouwen, niet om zich af te keren of minder afhankelijk te zijn van de VS, zoals voorheen, maar omdat het nódig is om zichzelf te verdedigen. Dat zei bondskanselier Scholz ook: we doen dit, omdat het in het Duitse belang is.’

Dat Europese zelfbewustzijn was de afgelopen week volop in actie te zien. Maar het is nog te vroeg in de oorlog voor drastische conclusies. Er kan nog veel fout gaan, of anders gaan dan voorzien. En Europa kan zich evenmin veroorloven die andere dreigingen, of het nu China’s assertieve optreden is of de situatie in de Sahel, te negeren. Billon-Galland: ‘Hoe vreselijk het ook is om nu te zeggen: ook die andere dreigingen verdwijnen niet vanzelf.’