Waarom Staatsbosbeheer altijd meer wil zijn dan een natuurbeschermer

Niet alleen bomenkap, ook recreatie en het opwekken van duurzame energie op terrein van Staatsbosbeheer worden niet door iedereen gewaardeerd. Waarom wil de 120-jarige organisatie meer doen dan alleen natuurbescherming?

Een kring gekapte bomen die plaats hebben moeten maken voor de betonnen voet van een windmolen. In het bos ontgaat veel passanten de logica. Toch is dit wat sinds enkele jaren gebeurt op de gronden van Staatsbosbeheer. Het zal in de toekomst vaker voorkomen. Want bij de natuurbeschermingsorganisatie vinden ze het niet meer dan logisch dat ook zij bijdragen aan de energietransitie.

‘Ziel en zakelijkheid’: alleen al uit de titel van het vijfjarenondernemingsplan van Staatsbosbeheer uit 2015 blijkt de neiging meer te doen dan natuurbeheer. De ziel staat voor het beheer van het bos en de mensen die ervan genieten. De zakelijkheid voor het geld dat met houtkap en recreatie in het laatje komt. En nu dus ook opbrengsten uit pachtovereenkomsten met energieboeren.

Is de natuur gebaat bij deze brede taakopvatting van Staatsbosbeheer, de organisatie die deze week het 120-jarig bestaan viert? De drang naar multifunctionaliteit zit in hun genen, zegt Anton van Haperen, tot 2014 een kwart eeuw werkzaam bij Staatsbosbeheer. In 1899 werd de organisatie opgericht vanwege het houttekort om woeste gronden te bebossen. ‘Dat is hun basis’, zegt hij. ‘Maar er kwamen steeds meer doelen bij.’ In de jaren twintig van de vorige eeuw was er de natuurbescherming, kort voor de oorlog werd het idee van landschapszorg ontwikkeld en weer later recreatie en andere ondernemingen.

‘Intern leidt die tweedeling geregeld tot spanningen’, zegt Van Haperen. ‘Soms maken ze het ook heel bont, zoals de werkgroep windenergie die plannen had in gebieden met vogeldoelen.’ Hij heeft er niet per definitie moeite mee dat de organisatie nu ook klimaatdoelen nastreeft. ‘Maar verkwansel dan niet de gebieden met bijzondere natuurwaarden waar vaak veel is geïnvesteerd in beheer, en die met veel moeite zijn aangelegd.’

Niet acceptabel

Ook de Wageningse hoogleraar ecologie Frank Berendse is niet altijd enthousiast over wat ze op het Amersfoortse hoofdkantoor bedenken. Natuurgebieden zijn er volgens hem in de eerste plaats om wilde planten en dieren een toekomst te geven en niet om geld aan te verdienen. ‘Gebieden met landschappelijke waarden overdragen aan een projectontwikkelaar of er windmolens in zetten, dat vind ik niet acceptabel.’

Het is kritiek waarmee Staatsbosbeheer bekend is. ‘We zijn er niet alleen voor wat wij de donkergroene natuurliefhebber noemen’, zeggen ze dan. Woordvoerder Marcel van Dun erkent dat er geregeld interne discussie is over wat wel en niet past binnen de strategie. ‘Maar uiteindelijk zijn we er voor alle Nederlanders en voor de maatschappelijke doelen van de overheid.’

Hij wijst op de missie, verpakt in drie B’s: beschermen, beleven en benutten. ‘Uitdrukkelijk wel in die volgorde’, zegt Van Dun. ‘Beschermen staat voorop.’

Toch zijn niet alleen de ‘donkergroene’ critici van mening dat de balans van Staatsbosbeheer wel eens teveel richting ondernemen schuift. Recentelijk ontstond een maatschappelijke discussie over de kap voor onder meer de houtproductie – waarbij tegenstanders overigens vaak vergeten dat deze bezigheid 120 jaar geleden de reden was voor oprichting van de organisatie, en een groot deel van de bossen in Nederland aanplantte.

Het betekent niet dat Staatsbosbeheer kan doen wat het wil op eigen terrein. Zo werd bij de onderzoeken naar een vakantie-eiland in het zoutwatermeer Grevelingen onvoldoende rekening gehouden met de vaste rust- en ligplaatsen van zeehonden. De Raad van State vernietigde eind april de vergunningen voor de dertien kunstmatige eilanden waarop 300 villa’s moesten komen.

Lage natuurwaarde

Het verweer van Staatsbosbeheer is dat het maar om een heel klein stukje van het meer ging, met bovendien lage natuurwaarde – waarvan het wel meer heeft. ‘Prima als dan daar dat recreatiegebied komt’, zegt Van Dun van Staatsbosbeheer. ‘Met het vele geld had de rest van het gebied een mooie kwaliteitsimpuls gekregen.’ Maar afgelopen weekend bleek dat de organisatie zich weer had verkeken, ook al gaat ze niet zelf over de vergunningen. Toen oordeelde een rechter dat in de natuur van Staatsbosbeheer op Terschelling dancefestival Eilân te veel schade zou veroorzaken.

Waar recreatie al veel langer op de radar van Staatsbosbeheer staat, zet de organisatie pas de eerste stapjes wat betreft duurzame energie. Momenteel staan er elf windmolens in gebieden die onder de organisatie vallen en zijn er nog tien gepland. Ook zijn er plannen voor drie zonneparken. Die leiden tot verontwaardiging, zoals bij Lelystad, waar mogelijk knotwilgen, populieren en een beverburcht moeten wijken voor rijen zonnepanelen. Er gingen al bomen om voor vier grote windmolens in het Noord-Hollandse Robbenoordbos. Staatsbosbeheer zegt rekening te houden met de bezwaren bij Lelystad en beloofde de bomen bij het Robbenoordbos te compenseren.

De andere grote gebiedsbeheerder, Vereniging Natuurmonumenten, kijkt er anders naar en vindt het opwekken van duurzame energie in beschermde natuur hoe dan ook een onzalig plan. Zij stellen de vraag: de natuur in Nederland is al zo schaars en de biodiversiteit holt terug, waarom dan uitgerekend in natuurgebieden ook nog duurzame energie opwekken?

Omdat het onze wettelijke taak is, zeggen ze bij Staatsbosbeheer, met in de hand de opdracht die ze kregen toen ze in 1998 op afstand van de Rijksoverheid werd gezet. ‘Het beheren en duurzaam tot maatschappelijk nut brengen van de toevertrouwde terreinen’, luidt die. Het maakt Staatsbosbeheer, naar eigen zeggen, ‘geen natuurbeschermingsorganisatie pur sang’, maar is het ‘eerder te karakteriseren als een groen nutsbedrijf’.

Ecoloog Berendse erkent dat Staatsbosbeheer gedwongen is meer te doen dan natuurbeheer. Met name door staatssecretaris Henk Bleker, die zwaar bezuinigde op Staatsbosbeheer, wat de druk om geld te verdienen vergrootte. ‘Vreemd genoeg is dat nooit gerepareerd, terwijl dat wel hard nodig is.’ Nog altijd bestaat meer dan de helft van het huishoudboekje uit eigen inkomsten.

Daar ligt een taak voor de politiek, meent Berendse. ‘Staatsbosbeheer zou weer een gewone overheidsorganisatie moeten worden met meer budget’, bepleit hij. ‘Zodat ze natuurbescherming echt als eerste prioriteit kunnen gaan beschouwen.’

_{Waar interessante en spraakmakende verhalen online en in de krant ophouden, gaat het Volkskrantgeluid verder. Wat is een zwart gat precies? En hoe gaat het eraan toe in tbs-klinieken? Onze verhalenmakers leggen het uit.}