analyse
Waarom nemen dictators als Assad eigenlijk de moeite om verkiezingen te organiseren?
De verkiezingen in Syrië zijn door Bashar al Assad met 95 procent van de stemmen ‘gewonnen’. Waarom nemen dictators als hij de moeite om verkiezingen te organiseren? Die zijn voor hen immers niet zonder gevaar.
Verkiezingen, ook wel ‘het feest der democratie’ genoemd, horen niet bij een dictatuur, zou je zeggen. Toch schrijft bijna elke dictator om de zoveel jaar verkiezingen uit. Zo ook in Syrië, waar Assad het deze week opnam tegen twee kandidaten die het regime zelf had uitgekozen. Delen van het land waar de oppositie de macht heeft, doen niet mee. Wat is dan het nut ervan?
Het is een toneelstuk, zegt Goos Hofstee van het Clingendael Instituut, onderzoeker internationale veiligheid en gespecialiseerd in het Midden-Oosten. Maar wel een nuttig toneelstuk voor Assad. ‘Hij heeft in eigen land nog best wat steun onder bepaalde groepen. Vooral bij de alawieten, de bevolkingsgroep waar hij zelf toe behoort, en de mensen die vrezen dat het alternatief voor Assad erger zal zijn. Die wil hij het gevoel geven dat ze onderdeel zijn van de staat en de politiek.’
Staatspropaganda
Zijn aanhangers nemen de verkiezingen bovendien wel degelijk serieus, denkt ze. ‘Assad is goed in het spinnen van dit soort dingen, de staatspropaganda is heel effectief. Verhalen over Syrische vluchtelingen die in het buitenland onder druk worden gezet om op hem te stemmen, zijn door hem bijvoorbeeld makkelijk af te doen als nepnieuws.’
Hoe overtuigender de schijn dat hij over een normale staat regeert, hoe geaccepteerder het voor andere landen wordt om de relaties weer te normaliseren, vervolgt Hofstee. Of neem Rusland, dat een bondgenoot is gebleven. Volgens haar bekommert Moskou zich weinig om de vrijheden van de Syrische bevolking. ‘Maar dat er verkiezingen worden gehouden, maakt het voor de Russen wel makkelijker om hun steun aan Assad te verantwoorden.’
Machtsvertoon
Bovendien zit er machtsvertoon in, zegt ze. Of het nou komt door zijn populariteit of het feit dat de oppositie is weggeruimd: een dictator die een verkiezingswinst kan claimen, toont zijn greep over de staat.
Niet elke autocraat is even subtiel als het om verkiezingsbeïnvloeding gaat. Neem het totalitaire Noord-Korea. Kiezers krijgen een stembiljet met een kandidaat erop en mogen die goed- of afkeuren. Stemmen is verplicht, de officiële opkomst is telkens vrijwel 100 procent. Zo betonen inwoners hun loyaliteit aan de regering.
‘In sommige dictaturen, zoals in enkele Afrikaanse landen, vonden er niet eens verkiezingen plaats’, zegt Hofstee. ‘Er kwam een uitslag, maar er was in werkelijkheid nauwelijks iets georganiseerd.’
Veel dictaturen, waaronder Syrië en Egypte, zijn volgens haar te veel verbonden met de rest van de wereld om zo ver te gaan. Zo zijn er soms verkiezingswaarnemers uit andere landen.
Dit soort regimes gaat daarom omzichtiger te werken. Ze kunnen om te beginnen de oppositie monddood maken, bijvoorbeeld door prominente oppositieleiders te arresteren of partijen te verbieden, legt Hofstee uit. Vervolgens zaaien ze angst en onzekerheid. ‘Inwoners weten niet precies hoeveel de geheime diensten van ze weten, wat de gevolgen zijn als je thuisblijft of niet op de leider stemt. Meestal hoeft er dan weinig meer met de uitslagen te worden gerommeld.’
Risico’s voor dictator
Toch zijn verkiezingen voor autocratische heersers niet helemaal zonder risico. Het zijn uitgelezen momenten voor de oppositie om zich te roeren. Zo blokkeerde het regime van de Oegandese president Yoweri Museveni in 2016 Facebook en Twitter uit vrees voor grootschalige protesten op verkiezingsdag.
Of neem Aleksandr Loekasjenko, de president van Belarus en bekend als ‘de laatste dictator van Europa’. Hij kreeg te maken met massale demonstraties nadat hij volgens de officiële uitslag de verkiezingen zou hebben gewonnen. Oppositielid Svetlana Tichanovskaja claimde dat zij de winnaar was. Loekasjenko reageerde tot op de dag van vandaag met keiharde repressie en bleef maar ternauwernood overeind, mede dankzij de steun van zijn Russische ambtsgenoot Poetin.
Op de korte termijn gaan verkiezingen opvallend vaak gepaard met instabiliteit in autocratische landen, concludeerden Noorse onderzoekers in 2016 dan ook in vakblad World Politics. Ze keken naar de effecten van 389 verkiezingen in 259 dictaturen, tussen 1946 en 2008, en zagen onder meer dat dictatoriale regimes relatief vaak ten onder gingen tijdens een verkiezingsjaar.
Maar er staat iets tegenover dit kortdurende gevaar voor instabiliteit. Volgens de onderzoekers lijkt het er wel op dat verkiezingen dictators op de lange termijn juist steviger in het zadel kunnen houden.
