Vier vragen
Waarom lukt het Italië wel om bezittingen van Russische oligarchen te bevriezen?
Italië heeft sinds de oorlog in Oekraïne al voor bijna een miljard aan villa’s en boten van Russische oligarchen bevroren, terwijl de uitvoering van dit soort sancties in Nederland niet van de grond komt. Waarom lukt het in Italië wel?
Hoe komt het dat Italië zo voortvarend te werk gaat?
In Italië bestaan niet alleen ruime juridische mogelijkheden om beslag te leggen op bezittingen dankzij uitgebreide antiterreur- en antiwitwaswetgeving, maar er stond ook al een groot uitvoeringsapparaat klaar. Het land heeft een speciale financiële politie, de Guardia di Finanza, die zich bezighoudt met belastingontduiking en financiële criminaliteit. Daar werken meer dan 60 duizend mensen.
Ook op hoger niveau bestond in Italië al een speciale commissie voor financiële veiligheid, die deel uitmaakt van de ministeries van Economie en van Financiën. De commissie bestaat uit vijftien hoge vertegenwoordigers van verschillende ministeries, maar ook van financiële instanties en de politie.
De structuur werd in 2001 opgetuigd om internationaal terrorisme aan te pakken, maar kreeg in 2007 de uitgebreidere taak om ook witwassen en ‘landen die de internationale vrede en veiligheid bedreigen’ te kunnen bestrijden. Op grond van die bepaling bevriest Italië nu de bezittingen van oligarchen die op de Europese sanctielijst staan. De totale waarde van de bevroren goederen is tot nu toe naar schatting 848 miljoen euro.
Wat hebben de Italianen op hun bevriezingstocht zoal aangetroffen?
Vooral de Toscaanse kust en het eiland Sardinië zijn normaal gesproken geliefde speeltuinen van rijke Russen, die er miljoenenvilla’s bezitten en hun megajachten graag in Italiaanse havens leggen. Een van de grootste bevriezingen tot nu toe is het 142 meter lange jacht van miljardair Andrej Melnitsjenko, dat in de haven van Triëst ligt en meer dan een half miljard euro waard zou zijn. Op Sicilië werd de tegen een bomaanslag gewapende Mercedes van metaalmiljardair Alisjer Oesmanov, een van de vroege investeerders van Facebook, bevroren.
Maar het meest spraakmakende schip, dat nog is niet bevroren, ligt in de Toscaanse haven van Marina di Carrara. De 140 meter lange Scheherazade is volgens Russische oppositieleden uit het team van Aleksej Navalny eigendom van Vladimir Poetin zelf en zou rond de 700 miljoen euro waard zijn. In zijn toespraak voor het Italiaanse parlement vroeg ook de Oekraïense president Zelenski om bevriezing van dit schip.
De Italiaanse scheepswerf waar het jacht voor onderhoud ligt, ontkent dat de Russische president de eigenaar is. Het dagblad Corriere della Sera meldde dat de Russische bemanning half maart plotseling vervangen zou zijn door een Brits team, maar zekerheid over de eigenaar is er nog altijd niet.
Wat gebeurt er nu met de bevroren bezittingen?
Anders dan het geval is bij de bezittingen van de maffia, waar de Guardia di Finanza met regelmaat beslag op legt, mag er met de Russische huizen en jachten voorlopig niets gebeuren. Waar de maffiavilla’s vaak ter veiling gaan of ter beschikking worden gesteld aan ngo’s en andere maatschappelijke doelen, worden de Russische eigendommen enkel bevroren, als economische maatregel, en niet geconfiscqueerd. De overheid mag de bezittingen dus ook op geen enkele manier gebruiken, laat staan te gelde maken. Bovendien is bevriezing volgens de Europese regels tijdelijk, de beslissing kan elke zes maanden verlengd worden, zolang de sancties van kracht blijven.
Is Italië nu klaar met het uitvoeren van de economische sancties?
Nee. De jacht op huizen en boten gaat nog door, ook omdat er de afgelopen weken nieuwe namen aan de Europese zwarte lijst zijn toegevoegd. Verder is het land nu vooral druk met Russische bankrekeningen. De zakenkrant Il Sole 24 Ore meldt dat er voor zo’n 15- tot 20 miljoen euro aan cash bevroren is, en dat Italië de mogelijkheid onderzoekt tot het bevriezen van aandelenpakketten.
Daarvoor is samenwerking nodig met de Italiaanse beurstoezichthouder, maar technisch is het niet ingewikkeld: het is mogelijk met een bestaand mechanisme dat normaal gesproken ook al dient om delen van bedrijven onder toezicht te stellen. De maatregel ligt vooral politiek gevoelig, legt de krant uit, omdat een aantal beursgenoteerde bedrijven voor een aanzienlijk deel – direct of indirect – in handen van Russische aandeelhouders is en hierdoor in de problemen zou kunnen komen.
Spoedwet Kaag: algeheel verbod op financiële dienstverlening aan Rusland
Elke dienstverlening door in Nederland gevestigde trustkantoren die is gericht op Russische geldstromen wordt verboden. Dat moet het moeilijker maken om via Nederland te opereren.
Minister Kaag van Financiën heeft daartoe een spoedwet in de maak, die vrijdag voor spoedadvies is gestuurd aan de Raad van State. Zodra dat advies er is, gaat de wet voor behandeling naar de Tweede Kamer.
Trustkantoren verlenen diensten aan rijke mensen, vennootschappen, stichtingen en coöperaties. Ze treden namens hun klanten op als bestuurder, verstrekken postadressen en verrichten administratieve diensten. Nederlandse trustkantoren liggen al jaren onder vuur omdat ze bijdragen aan belastingontwijking door buitenlandse multinationals, maar hebben de ogen nu ook op zich gericht omdat ze een groot deel van de Russische geldstroom door Nederland faciliteren.
Kaag wil op korte termijn een algeheel verbod: alle dienstverlening aan Rusland moet worden beëindigd. In het wetsvoorstel wordt ook een verbod geregeld om doorstroomvennootschappen aan te bieden. Die worden gebruikt om geld van de klanten, zoals dividend of royalty’s, fiscaal gunstig door Nederland te laten stromen. Een verbod daarop is eerder door het vorige kabinet aangekondigd.
De spoedwet maakt deel uit van het hernieuwde offensief om de sancties tegen Russische oligarchen in Nederland concreet te maken. Het kabinet stuitte eerder deze week op grote onvrede in de Tweede Kamer omdat het te weinig resultaten kon tonen.
Raoul du Pré
