'Waarom leren ze niet iets nuttigs?'

'Ik was een schooljongen toen de eerste mens op de maan liep. Wat een sensatie. Maar de meester vond het belangrijker dat Jacoba van Beieren altijd op valkenjacht ging.'

Hans Koler (44) had al vroeg een hekel aan school. Schooldiploma's heeft hij niet. De technische school heeft hij ook nooit afgemaakt. 'Ik werd er vanaf getrapt omdat ik te vaak afwezig was.'

Toch doorstaat Hans Köler het vmbo-examen Duits heel aardig. 'Dat heb ik zelf opgepikt. Ik heb altijd veel motorsportbladen gelezen. En dat zijn vaak Duitse bladen.'

Köler, inmiddels zeventien jaar trambestuurder bij de HTM in Den Haag, is verbaasd als hij de Duitse examenteksten leest. 'Het gaat allemaal over leuke dingen. Over muziek, film, bootreisjes en dansen. Waarom gaan die teksten niet over nuttige zaken, waar de studenten later in het leven wat aan hebben?', zegt hij.

Dat de examenmakers van het Cito proberen aan te sluiten bij de belevingswereld van 16-jarigen vindt hij prima. 'Maar informatie over film en muziek nemen ze toch wel tot zich. En ze moeten nog zoveel leren.' Köler zou liever teksten zien over hoe je ruzies kunt voorkomen of wat je moet doen als je buurvrouw van de trap is gevallen.

'Ik heb in zoveel situaties gedacht: waarom heb ik dát nou niet op school geleerd. Hele praktische dingen, zoals eerste hulp verlenen bij ongelukken. Maar ook het nadenken over de vraag waarom wij hier op aarde rondlopen. Daar worstelt toch iedereen mee? Dat de school geen antwoord heeft, akkoord. Maar je kunt de kwestie toch niet negeren?'

Dat Hans Köler tramconducteur werd, komt doordat hij gek is op alles wat beweegt. Auto's, vliegtuigen, treinen, trams. Als het maar beweegt. 'De tram was niet mijn eerste keuze. Dat gaat me eigenlijk te traag', grijnst Köler die ook actief was in de autosport, instructeur was op een slipschool en in zijn vrije tijd zelfs een vliegbrevet haalde. 'De vliegende trambestuurder', heet hij bij de HTM.

Maar bovenal is hij trambestuurder geworden bij gebrek aan diploma's. Iedereen met een paar jaar voortgezet onderwijs kan zich aanmelden als trambestuurder. Dat wil niet zeggen dat ook iedereen wordt aangenomen; 90 procent van de belangstellenden komt niet door de selectieprocedure.

'Je reactiesnelheid wordt getest. Je moet goed Nederlands spreken en schrijven. Er komt een psycholoog die je stressbestendigheid test. Hij doet van alles om je kwaad te maken, maar als je kwaad wordt, val je natuurlijk door de mand. Ja, er blijft uiteindelijk maar een klein clubje over.'

Vreemde talen hoeft een trambestuurder niet te kennen. 'Maar het is wel gemakkelijk dat ik met Duits uit de voeten kan.'

Köler vindt vooral de techniek van de tram leuk. Het publiek ziet hij als 'noodzakelijk kwaad dat in- en uitstapt'.

'Dat is heel persoonlijk. De meeste bestuurders vinden juist het contact met de mensen leuk. Het kan ook best gezellig zijn, maar dat is voor mij niet de hoofdzaak.'

Tegen scholieren die, net als hij vroeger, een hekel hebben aan school zegt hij: 'Toch maar door die zure appel heen bijten. Het is vies, maar als dat het enige voedsel is, is een appel beter dan niets.'