Waarom kan het elektriciteitsnet vraag en aanbod niet meer aan?

In de gemeente Haarlemmermeer is de reservecapaciteit van het stroomnet, de ‘vluchtstrook’, ingezet om een datacenter van stroom te voorzien. Dat gebeurde nooit eerder, en is tegen de wet. Maar toezichthouder Autoriteit Consument en Markt (ACM) verleende ontheffing, omdat anders het datacenter zonder stroom zou zitten. Vier ontwikkelingen die ervoor zorgen dat het elektriciteitsnet vraag en aanbod niet meer aankan.

1. Energietransitie

Nu wordt stroom nog grotendeels geproduceerd door grote elektriciteitscentrales op kolen, gas of uranium. Dikke kabels vervoeren die geweldige hoeveelheden stroom naar schakelkasten, die het verder onderverdelen naar een steeds fijner wordend netwerk. Het stroomnet lijkt zo op een spinnenweb, waarbij in het centrum dikke draden lopen en aan de uiteinden dunne.

Maar we moeten van de kolen af, en later ook van het gas. Sommigen willen van de atoomstroom af. De nieuwe leveranciers zijn sterk in opkomst: windparken, zonneparken en de zonnepanelen op uw dak.

Voor zo’n decentrale opwek past de spinnenwebstructuur veel minder. Kenmerk van de spinnenwebben is dat op het platteland het netwerk dun is: weinig kabels, dunne kabels. Maar juist daar verrijzen wind- en zonneparken. Die windparken, dat is nog tot daar aan toe. Vestiging daarvan vergt jaren aan voorbereiding, en dan heeft de netbeheerder wel de tijd om een lekker dikke kabel aan te leggen.

Met zonneparken is dat een ander verhaal. Binnen een paar jaar staat er een paar megawatt midden in een weiland. En dan ligt er alleen dat dunne draadje van het spinnenwebnet. Het aanleggen van een kabel duurt jaren, en er zijn nu zo veel zonneparken in aantocht dat de planningsafdeling en de graafploegen van de netbeheerders het niet kunnen bijbenen. Op sommige plaatsen moeten zonneparken jaren wachten voor ze een aansluiting krijgen.

Minister Wiebes heeft voor de zomer al plannen bekendgemaakt om dat probleem te verlichten. Eén van die plannen betreft de inzet van de reservecapaciteit oftewel de ‘vluchtstrook’ van het stroomnet, precies wat nu in Haarlemmermeer gebeurt.

Normaalgesproken zijn alle stroomverbindingen in het net dubbel uitgevoerd. Is er een storing in een verbinding, dan neemt de andere het over. Wiebes wil dat nu ook de reservecapaciteit, de vluchtstrook in het stroomnet, wordt ingezet. Daardoor stijgt de capaciteit van netwerken met rond 30 procent, maar het risico neemt natuurlijk wel toe.

Een ander plan: laat overheden gebieden aanwijzen waar de zonneparken moeten komen, dan kunnen netbeheerders die gebieden voorzien van zwaardere netten. En verstrek alleen subsidie aan zonneparken waarvan de netbeheerder zegt dat die daadwerkelijk aangesloten kunnen worden. Volgende week overlegt de Tweede Kamer over de plannen.

2. Elektrificatie

De energietransitie verandert de productie van stroom, maar ook het verbruik. We zien het tot nu toe vooral in de media; nauwelijks in de statistieken. Maar in de toekomst gaat alles elektrisch. Auto’s krijgen een stekker, de centrale verwarming draait op een warmtepomp, koken doen we op inductie. Nog grotere veranderingen zullen uit de industrie komen. Processen die nu nog op gas draaien, zullen in de komende decennia overschakelen op stroom, want ook de industrie moet van het gas af. De voedingsmiddelenindustrie zal niet meer koken op gas, de glasindustrie kan zijn waanzinnige temperaturen met elektrische ovens gaan halen, bouwmachines gaan van de diesel over op stroom.

3. Verbruik

Is het niet gewoon onze eigen schuld? We stapelen het ene elektrische apparaat op de andere elektronische gadget. We hadden de wasmachine, toen kwam de droger. We hadden de koelkast, toen kwam de vrieskist. Inmiddels hebben we terraskachels, koffiezetters, warmwaterboilers, Quookers, melkschuimers, steeds grotere tv’s, en straks een airco. Essent becijferde dat sinds 2007 het aantal elektrische apparaten per huishouden is verdubbeld tot bijna honderd.

Je zou dus denken dat het stroomverbruik van huishoudens stijgt, maar het tegendeel is het geval. Sinds 2010 daalde het verbruik per huishouden met 16 procent tot 2.790 kilowattuur. We hebben wel meer huishoudens, maar toch: de totale hoeveelheid stroom die door al die huishoudens wordt verbruikt, daalde met 10 procent. Dat komt doordat apparaten steeds zuiniger worden. Vooral de koelkast (de grootste stroomvreter in de meeste huizen) is veel zuiniger geworden, maar ook de verlichting (LED!).

Dus aan de burger zal het niet liggen.

4. Datacenters

Datacenters zijn van Google, van universiteiten, van aanbieders van clouddiensten, van wie dan ook. Vooral in de regio Amsterdam zijn er heel veel, maar ze staan ook bij de Eemshaven (Google) en de Wieringermeer (Microsoft). Een groot datacenter verbruikt evenveel stroom als een kleine, soms zelfs als een behoorlijk grote stad.

Volgens de brancheorganisatie van de Dutch Data Center Association DDA verbruiken de datacenters nu al 3 procent van alle stroom in Nederland. En het groeit als een razende: 18 tot 20 procent per jaar, zegt Stijn Grove, directeur van de DDA. In dat tempo is hun verbruik in 2030 verzevenvoudigd.

We hebben het hier niet over groei van het stroomverbruik, maar over het verplaatsen ervan. Gamers spelen hun spel steeds meer online. Bedrijven, trouwens ook huishoudens, vervangen hun computers door contracten met clouddiensten.

Maar door dat verplaatsen van stroomverbruik ontstaan plaatselijk problemen. Bijvoorbeeld in de Haarlemmermeer, waar niet alleen veel datacenters zijn gekomen, maar waar ook het regionale busvervoer voor een groot deel is overgeschakeld op elektrische bussen. Eerder dit jaar besloot de Metropoolregio Amsterdam al tot een aansluitingsstop voor datacenters.

Stijn Grove vreest grote financiële schade. ‘Datacenters kunnen ook uitwijken naar Frankfurt of Londen.’ Hoewel: ‘Daar hebben ze ook capaciteitsproblemen.’

En nodig was het nauwelijks. Netbeheerder Liander probeert al vier jaar een nieuw tussenstation te bouwen, maar kan het met de gemeente niet eens worden over een locatie.

_{Waar interessante en spraakmakende verhalen online en in de krant ophouden, gaat het Volkskrantgeluid verder. Wat is een zwart gat precies? En hoe gaat het eraan toe in tbs-klinieken? Onze verhalenmakers leggen het uit.}