Waarom is juist Bunschoten-Spakenburg zo’n coronahaard? ‘Wat er gebeurt, gebeurt er. We gaan uiteindelijk allemaal het graf in’

De uitvaartverzorger, de twee predikanten, de hoofdredacteur van de dorpskrant: in vissersdorp Bunschoten-Spakenburg lijkt het alsof iedereen inmiddels corona heeft. Met de kerk heeft dat niets te maken, zeggen de bewoners. Maar wel met de hechtheid van het meest honkvaste dorp van Nederland. En met een zeker fatalisme.

Zelfs de plaatselijke uitvaartverzorger heeft corona. Nou voelt Aart Koelewijn van Koelewijn Uitvaartzorg zich alweer redelijk de oude, maar hij heeft wel nog ‘wat klachtjes’. Bovendien zit zijn quarantaineperiode er nog niet op. En dus staat hij de verslaggever te woord zoals hij zijn cliënten de afgelopen twee weken te woord stond: tot in de puntjes verzorgd in pak en stropdas, maar vanachter een beeldscherm.

Het scheelt dat hij alleen milde klachten heeft gehad en op afstand kon doorwerken, zegt Koelewijn. Anders had hij niet geweten hoe hij de vele uitvaarten die zijn dorp de afgelopen weken telde had moeten bolwerken. ‘In mijn vak gaat het altijd op en neer. Er zijn rustige weken en drukke weken, maar de afgelopen weken was het extreem druk.’

Wie de cijfers gevolgd heeft, zal het niet verbazen. Het gemiddelde aantal coronabesmettingen in Bunschoten-Spakenburg torent al sinds oktober uit boven de rest van het land, maar de afgelopen maand stond het Utrechtse dorp vaak bovenaan de lijst met hardst getroffen gemeenten.

Afgelopen week telde het dorp, omgerekend naar 100 duizend inwoners, ruim drie keer zo veel besmettingen als gemiddeld. Tot nu toe zijn 29 inwoners overleden aan een ‘bevestigde covid-19-infectie’: omgerekend naar inwonertal twee keer zoveel als in de rest van Nederland.

Veldslag

De impact is groot op het dorp van bijna 22 duizend inwoners. In verpleeghuis De Haven zijn zeventig van de 180 bewoners positief getest. De twee predikanten van de Maranathakerk – met ruim 2.000 leden een grote kerk binnen het dorp – zaten eerder deze maand allebei thuis met corona. Voor uitvaarten moesten ze gepensioneerde collega’s benaderen, vertelt predikant Jan Meijer, inmiddels weer hersteld.

De gereformeerde kerk vrijgemaakt is hard geraakt door corona. ‘We staan op zondag voor advent altijd stil bij de overledenen van afgelopen jaar. Dit jaar waren dat er elf. Sindsdien zijn er alweer elf overledenen bijgekomen, allemaal verbonden aan onze kerk. Op Eerste Kerstdag leek het wel een veldslag: drie doden. Als je dan als predikant thuis moet zitten terwijl je er zo graag wil zijn voor de nabestaanden, voelt dat heel machteloos.’

Het grote aantal coronadoden leidde ook op de redactie van het nieuwsblad De Bunschoter tot een uitzonderlijk situatie. Toen hoofdredacteur Abraham Muijs vorige week het aantal overlijdensadvertenties voor de editie van 23 december telde, kwam hij uit op veertien namen. ‘Veertien plaatsgenoten! Die waren niet allemaal overleden aan corona, maar een flink deel wel.’

Voorpagina leeggeruimd

Muijs – zelf heeft hij ook corona gehad – werkt al 32 jaar voor De Bunschoter, maar zoveel overleden dorpsgenoten had hij nog niet eerder meegemaakt. En dus besloot de hoofdredacteur in overleg met zijn uitgever de voorpagina van de krant leeg te vegen. Alle advertenties gingen eraf. In plaats van een nieuwsbericht schreef hij een boodschap namens alle medewerkers en de uitgever aan zijn dorpsgenoten.

‘Corona zorgt voor een waterval aan emoties’, stond de woensdag voor Kerst op de voorpagina van De Bunschoter. ‘Als gemeenschap zullen we samen de strijd aan moeten gaan. Niet elkaar de maat nemen, maar gezamenlijk de schouders eronder en elkaar scherp houden.’

Dat laatste is ook een boodschap aan de mensen van buiten het dorp, zegt de hoofdredacteur. Want nu ook andere Biblebeltgemeenten zoals Urk en Barneveld hard geraakt worden, krijgen ze hier van buitenstaanders telkens hetzelfde te horen: het zal wel aan de kerken liggen, daar zitten ze allemaal schouder aan schouder.

Het stoort ook Melis van de Groep. De ChristenUnie-politicus, die momenteel in quarantaine zit vanwege een besmette huisgenoot, is al sinds 2006 burgemeester van gemeente Bunschoten, waar het samengesmolten vissersdorp Spakenburg en boerendorp Bunschoten onder vallen.

Biblebelt

‘Er is geen enkele aanwijzing dat het van de kerken komt. De GGD vraagt dat na bij het bron- en contactonderzoek. Het kan ook haast niet anders: sinds oktober zijn alle kerkdiensten hier beperkt tot maximaal dertig bezoekers. En sinds de tweede lockdown is ingegaan, houden bijna alle kerken hun diensten online.’

Bunschoten-Spakenburg wordt ten onrechte over één kam geschoren met striktere Biblebelt-gemeenten, vindt Van De Groep. Het verschil met plaatsen waar het aantal kerkgangers nog wel ‘aanzienlijk is’, zegt de burgemeester, is dat de kerken in zijn dorp ‘minder zwaar’ zijn. ‘Dat zie je ook terug in het feit dat we hier een hoge vaccinatiegraad hebben.’

Ondanks zijn eigen besmetting en die van zijn collega is ook predikant Meijer ervan overtuigd dat de kerken hier niet de besmettingsbron zijn. Binnen in de Maranathakerk wijst hij op de imposante rij kerkbanken. ‘Er is hier plek voor zo’n negenhonderd mensen. Nu halen we de dertig vaak niet.’

Besmettingen, meldt de GGD Utrecht, ontstaan in Bunschoten-Spakenburg hoofdzakelijk binnen de ‘gezinssetting’, ‘net als in de rest van de regio’. Aangezien gezinnen hier bovengemiddeld groot zijn, tikt elk besmet gezin extra hard aan, zegt burgemeester Van de Groep. Het is ook een van de verklaringen die het RIVM vorige week al opperde, nadat uit eigen onderzoek was gebleken dat negen van de tien grootste coronabrandhaarden christelijke gemeenten zijn.

Maar er is volgens de burgemeester nog een andere belangrijke reden voor het hoge aantal besmettingen: de grote hechtheid van de gemeenschap. Bunschoten-Spakenburg is de meeste honkvaste gemeente van Nederland. Hier blijven inwoners het vaakst in hun geboortedorp wonen. Het betekent dat veel mensen op een steenworp afstand wonen van een groot deel van hun familie, de familie van hun partner en hun vrienden uit verschillende levensfases.

‘Als je hier de deur uit gaat, kom je elke twee stappen een bekende tegen’, zegt burgemeester Van de Groep, zelf in het dorp geboren. ‘Dan is het heel moeilijk om géén praatje te maken. Om niet even op de koffie te gaan.’ Het is een verklaring die in de pittoreske straatjes rond de oude haven veel te horen valt: de kracht van het dorp, die nauwe banden, maakt het nu kwetsbaar.

Maar er is nog een verklaring. Een die alleen op voorwaarde van anonimiteit wordt uitgesproken, ‘want ik ga mijn eigen dorp niet te kakken zetten’. En die heeft alles te maken met ‘onverschilligheid’, zegt een man bij de oliebollenkraam. ‘De meeste mensen houden zich aan de regels. Maar er is ook een groep die geen mondkapje draagt, die zich niet laat testen en die niet in quarantaine gaat.’

Die houding wordt nog het best geïllustreerd door zijn eigen moeder, vertelt de 53-jarige ondernemer die niet met zijn naam in de krant wil, ‘want dan krijg ik allemaal boze telefoontjes’. Toen zij laatst besmet bleek met corona, wilde ze de vriendinnen die twee keer per week bij haar op bezoek komen, toch gewoon uitnodigen.

‘Mijn moeder wilde dat ik haar vriendinnen zou ophalen en bij haar langs zou brengen. Dat leek me geen goed idee. Mijn moeder is 87, haar vriendinnen zijn even oud en ouder. Maar wat doet mijn moeder? Die belt gewoon een taxi en laat haar vriendinnen ophalen. Ze zei: wat er gebeurt, gebeurt er. We gaan uiteindelijk allemaal het graf in.’

Een vergelijkbaar fatalisme klinkt door in andere verhalen die op gedempte toon verteld worden. Over de families die dit jaar stug in groepen van wel zestien man Sinterklaas en Kerst vierden. ‘De enige die ons leven bepaalt is God, zeggen ze.’

Of het aan het geloof ligt, de antiautoritaire levenshouding die aan meer vissersdorpen wordt toegeschreven, of omdat ‘de mensen hier denken: we eten zoveel vis, we raken vanzelf van die corona af’, zoals de man bij de oliebollenkraam oppert – feit is dat het coronavirus er goed bij gedijt.

Met zijn 87-jarige moeder is het trouwens goed afgelopen, vertelt hij. ‘Ze is hersteld. En je gelooft het niet, maar haar vriendinnen zijn niet ziek geworden.’ Wel valt met enige zekerheid te voorspellen dat zijn moeder voorlopig niet het laatste familielid is dat besmet zal raken met corona. ‘Normaal gaat iedereen hier op zondag na de kerk op de koffie bij familie. Onze kerk is nu dicht, maar bij mijn moeder zitten er elke zondag vijf of zes op de koffie.’