Waarom is het Obama niet gelukt Guantánamo te sluiten?

Op dag 1 van zijn presidentschap voorspelde Barack Obama dat de terreurgevangenis Guantánamo Bay binnen een jaar zou worden gesloten. Elke president breekt verkiezingsbeloften, maar dit was een opvallende koerswijziging. Obama beloofde immers niet minder dan een terugkeer naar de 'moral highground', een morele verheffing na de kennelijk immorele jaren sinds de terreuraanslagen van 11/9.

Onder zijn aanhang heerst ontgoocheling. Wie een ethisch reveil aankondigt, moet goede redenen hebben om daar alsnog vanaf te zien. Die zijn er niet, vinden tal van experts, onder wie Kelly Moore. Deze juriste diende na 11/9 als officier van justitie in New York, waar ze drugshandel, zware misdaad en diverse terreurzaken onder zich had. 'De beste aanpak', aldus Moore in 2007, 'is om terreurverdachten te berechten in de federale rechtbanken - de hoeksteen van de Amerikaanse rechtspraak - en de wereld te laten zien dat Amerika zichzelf kan beschermen terwijl de wet wordt gerespecteerd.'

Onder Obama's opponenten heerst instemming. Geen vrijlating van verdachte terroristen meer, maar ook geen opsluiting, analyseerde de voormalige Bush-adviseur John Yoo vorig jaar: 'Obama wil Al Qaida-leiders liever doden dan te maken krijgen met de moeilijke vragen die hun detentie zou opbrengen.'

Nauwelijks verschil met Bush
Yoo was medeverantwoordelijk voor de jurische onderbouwing van de 'harde ondervragingsmethoden' die volgens hem leidden tot informatie om Osama bin Laden in Pakistan op te sporen. Obama's terreurbeleid verschilt nauwelijks van Bush' aanpak, voegde Yoo tevreden toe: in tijden van oorlog kunnen 'onwettige strijders' geen aanspraak maken op grondwettelijke bescherming.

Onder de bevolking overheerst steun voor Obama en Bush vóór hem. Een peiling liet vorig jaar zien dat het openblijven van Guantánamo en de militaire tribunalen worden gesteund door een meerderheid.
De Amerikaanse kijk op de terreurdreiging is sinds de traumatische ervaring van 11/9 ingegeven door zorg over een nieuwe aanslag. Zodoende zag minister van Justitie Eric Holder zich vorig jaar gedwongen om zijn plan in te trekken. De berechting in New York van Khalid Mohammed, het 'brein' van 11/9, was onmogelijk door een storm van protest van de lokale politici en media. De nieuwe locatie? Het militaire tribunaal in Guantánamo.

Onhandig
Dat was slechts een van de vele voorbeelden van het onhandig zigzaggen door de regering. Een ander probleem is het Congres, dat de sluiting van Guantánamo met de hand op de portemonnee tegenhoudt. Als president heeft Obama het vetorecht voor wetgeving die hij onverkropbaar vindt. Rond de strijd tegen terreur besloot hij om zijn vetorecht niet te gebruiken.

Het Hooggerechtshof heeft vraagtekens gezet bij de methoden in de strijd tegen terreur. De wetgevende macht reageerde telkens met aangepaste regelgeving. Met diverse besluiten heeft het Congres - inclusief de Democratische fracties - praktisch verboden dat terreurgedetineerden naar een 'gewone', zwaarbewaakte gevangenis op het vasteland van de VS worden getransporteerd. De 'gevaarlijkste' 171 gevangenen blijven in Guantánamo. Obama heeft dat in december opnieuw 'onder protest' aanvaard toen hij de defensiebegroting ondertekende.

Oud-bewoners Gunatánamo
Het probeem van recidivisme is reëel. Zeker een kwart van de vrijgelaten gedetineerden heeft zich opnieuw met terreur bezig gehouden. Abdullah al-Ajami bleek na zijn vrijlating in 2005 een zelfmoordterrorist te zijn, toen hij zich in 2008 opblies in Irak. Maar die cijfers stammen uit de Bush-tijd, onderstrepen Obama's adviseurs: toen werden gedetineerden op grote schaal naar riskante landen gezonden.

Voor het grote publiek is het nieuws blijven hangen dat de oud-bewoners van Guantánamo proberen om Amerikanen te doden.
Wellicht wordt Obama herkozen. Bevrijd van de noodzaak om de kiezers over te halen, zou hij zijn belofte uit 2009 waar kunnen maken. In een tijd van financiële kopzorgen is het de moeite waard te beseffen wat de opsluiting van de overgebleven 171 kost: 625.000 euro per man per jaar.