Waarom IS de iconische moskee opblies die symbool stond voor eigen opmars
De woensdag opgeblazen Grote of al-Nuri-moskee was met zijn scheve minaret het symbool van Mosul. De zoveelste oorlogsmisdaad tegen cultureel erfgoed door Islamitische Staat moest vermoedelijk voorkomen dat de moskee ook het symbool zou worden van de ondergang van IS.
Dat Islamitische Staat christelijke kerken, sjiitische mausolea en archeologische oudheden verwoest zijn we inmiddels gewend. Dat de extremisten er ook niet voor terugschrikken een beroemde moskee met een mogelijk nog beroemdere minaret met de grond gelijk te maken lijkt nieuw. En nog wel tijdens Laylat al-Qadr, de nacht waarin de Koran aan de profeet Mohammed werd geopenbaard.
Woensdagavond 19.35 Nederlandse tijd bliezen strijders van IS in de belegerde oude stad van Mosul de middeleeuwse al-Nuri moskee en de scheve minaret al-Hadba op. Een van de belangrijkste islamitische complexen van het Midden-Oosten, erfgoed zo iconisch dat het op een Iraaks bankbiljet prijkt.
IS sloopt historisch erfgoed
De vernietiging van de moskee zou het zoveelste monument zijn dat IS heeft kapotgemaakt. Van Palmyra tot Nimrud hebben de extremisten eeuwenoud erfgoed met de grond gelijk gemaakt. Zelfs moskeeën bleken niet te heilig voor de sloopkogel.
Symbool van IS
Een opmerkelijke actie, want de moskee is behalve een symbool van Mosul en Irak ook een symbool van IS. Op 4 juli 2014 riep IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi hier vanaf de kansel het kalifaat in Syrië en Irak uit. Het was zijn eerste en laatste publieke optreden. Al-Baghdadi zou Mosul inmiddels zijn ontvlucht.
Het bericht van de verwoesting was afkomstig van het Iraakse leger, maar twijfel lijkt er niet over te bestaan. Een luchtopname van een drone laat zien dat moskee en minaret in puin liggen. En op internet circuleert een filmpje waarop de minaret instort terwijl een vrouw jammert: de minaret!
De timing is veelzeggend. Iraakse troepen zijn na acht maanden dicht bij de verovering van de oude stad, het laatste bolwerk van IS in Mosul. De Irakezen waren de moskee woensdag al tot 50 meter genaderd en wilden vandaag een slotoffensief inzetten in de hoop de verovering te kunnen melden voor het einde van de ramadan (in Irak dit jaar op 25/26 juni).
Video footage appears to show the Al-Hadba minaret in Mosul, Iraq being blown up, not hit by US strike as IS claims pic.twitter.com/od9OuItOdQ
— David Vujanovic (@davidvujanovic) 20 juni 2017
Historische minaret
De al-Nuri moskee met aanpalende islamitische school werd in 1172-73 gebouwd op bevel van Nur al-Din Mahmoud Zangi, een Turkse heerser in het gebied rond Mosul en Aleppo. Nur al-Din wist diverse islamitische rijkjes te verenigen voor de heilige strijd tegen de christelijke kruisvaarders, en legde met zijn jihad de grondslag voor de herovering van Jeruzalem in 1187.
De 45 meter hoge minaret met zijn decoratieve banden Perzisch metselwerk was het enig originele deel van het in 1942 ingrijpend gerestaureerde complex. De minaret stond al scheef toen wereldreiziger Ibn Batoetta eind 14de eeuw Mosul bezocht. De top stond 2,65 meter uit het lood, waardoor de toren leek op een buigende man, vandaar zijn bijnaam al-Habda, De Gebochelde.
De knik ontstond volgens de lokale bevolking toen de minaret in eerbied boog omdat Mohammed voorbijkwam tijdens zijn hemelvaart. Wetenschappers vermoeden eerder dat weersinvloeden op de baksteen en waterschade aan de fundamenten tijdens de Iran-Irak-oorlog de oorzaak zijn. Unesco wilde in 2014 net beginnen met een stabiliserende restauratie toen IS Mosul innam.
Lees ook
In het Iraakse leger is de ERD, een elite-eenheid die vecht tegen IS, geroemd. Maar fotograaf Ali Arkady ziet hoe de heldendivisie in de strijd om Mosul verandert in een meedogenloos martelapparaat. (+)
Propagandistisch motief
Waarom IS de bouwwerken opblies blijft speculeren. IS heeft veel meer erfgoed vernietigd in Mosul, zoals christelijke kerken, sjiitische mausolea, de archeologische opgravingen van de Assyrische stad Nimrod en het museum van Mosul. Maar dit gebeurde altijd uit naam van de ware soennistische islam, en dit is een soennitisch heiligdom. Aan de andere kant heeft IS moskeeën ook als bommenfabrieken gebruikt en minaretten als sluipschuttersposten.
Het meest waarschijnlijke motief lijkt toch van propagandistische aard. IS wilde voorkomen dat de moskee van het kalifaat in handen zou vallen van de vijand, zodat Iraakse of Amerikaanse soldaten selfies konden maken op de kansel van al-Baghdadi en de moskee zou uitgroeien tot symbool van de ondergang van IS. Dan liever de zaak opblazen en de VS de schuld in de schoenen schuiven.
De minaret nam IS overigens al eens eerder op de korrel. In juli 2014 wilden IS-strijders de toren opblazen omdat hij strijdig zou zijn met hun strenge interpretatie van de islam. Inwoners van de oude stad vormden een menselijke keten om hun geliefde minaret te beschermen. Het was een van de weinige keren dat burgers van Mosul de extremisten durfden trotseren.
Wie deed het?
Volgens de Iraakse autoriteiten is de verwoesting van de iconische moskee en minaret van Mosul duidelijk het werk van IS. De extremisten zouden de bouwwerken woensdag hebben opgeblazen om te voorkomen dat ze in handen zouden vallen van de oprukkende Iraakse troepen. Dat komt neer op 'een formele erkenning van de nederlaag', tweette premier Haider al-Abadi.
IS beschuldigde via haar propagandakanaal Amaq het Amerikaanse leger. Dat zou de monumenten bij een luchtaanval hebben geraakt. Die claim werd door de Amerikanen direct ontkend. 'Wij hebben dat gebied op dat moment niet onder vuur genomen', zei een legerwoordvoerder tegen Reuters.
'De schuld voor deze verwoesting ligt geheel bij IS', liet generaal-majoor Joseph Martin, bevelhebber van de grondtroepen van de coalitie in Irak, later weten. 'Dit is een misdaad tegen de inwoners van Mosul en van heel Irak, en toont nog eens aan waarom deze wrede organisatie moet worden vernietigd.'
