Waarom heeft het zo lang geduurd voordat de God van Hollywood viel?

Hoe leg je Harvey Weinsteins reputatie van vóór het artikel in The New York Times uit? Van vóór die per dag uitdijende groep vrouwen, de nu ruim dertig assistentes, presentatrices en actrices (onder wie Ashley Judd, Rose McGowan, Asia Argento, Mira Sorvino, Rosanna Arquette, Gwyneth Paltrow, Angelina Jolie, Lea Seydoux) die sinds 5 oktober publiek maakten hoe de 65-jarige Amerikaanse studiobaas hen ongewenst betastte, naakt ontving in z'n hotelkamer, tot orale seks dwong, uitnodigde hem te zien masturberen of rollen beloofde in ruil voor seks?

Misschien toch het beste aan de hand van een passage uit Down and Dirty Pictures, de bestseller uit 2004 waarin Peter Biskind de opkomst van de filmstudio Miramax beschrijft. Dit tot onvrede van oprichter Harvey Weinstein, die de filmjournalist uitnodigt voor een onderhoud op kantoor. Biskind, over de sfeer op het Miramax-hoofdkwartier: 'De plek herinnerde me aan zo'n oude film, zoals The Desperate Hours, waarin een psychopaat een familie gegijzeld houdt, en als de agenten eindelijk aan de deur staan en de trillende moeder vragen, 'alles in orde mevrouw?', ze een lach op gezicht wringt en met tanden op elkaar sist, 'alles prima agent', terwijl haar ogen iets anders schreeuwen.'

We lezen over Harvey de tiran, die vloekt, tiert en smijt als hij zijn zin niet krijgt, met represailles dreigt en met rechtszaken, z'n personeel uitkaffert en regisseurs schoffeert, zonder pardon in hun films knipt als de studiobaas meent dat dit de Amerikaanse uitbreng ten goede komt. De 130 kilo zware bruut, die ook weleens een journalist hardhandig van een feest verwijdert.

De macher

Maar er is ook Harry de macher, die met zijn films 341 Oscarnominaties (en 81 Oscars) oogstte. De enige onder de huidige studiobazen die zich qua branie en beruchtheid kan meten met de Hollywoodtycoons van weleer. De lobbykoning die met wat minder scrupules campagne voert voor zijn titels, zijn acteurs, zijn regisseurs. Die in de jaren negentig een revolutie teweegbrengt in de filmindustrie door kleine films groot te presenteren, die truc talloze keren herhaalt als Amerikaanse distributeur van titels als Il postino, La vita è bella, The Piano, The Artist, The King's Speech. Geen studiobaas werd de laatste twintig jaar zo nadrukkelijk genoemd in dankwoorden als hij; Meryl Streep vergeleek hem in 2012 nog mild-spottend met God ('de straffende, Oude Testament').

Maar Harvey in zijn verschijning als seksueel roofdier kwam níét aan de orde in het goed gedocumenteerde boek Down and Dirty Pictures van Biskind, of in de vele eerdere artikelen en profielen van de studiobons in tijdschriften als het filmindustrieblad Variety en de kwaliteitsglossy Vanity Fair, elke maand weer goed voor Weinstein-kiekjes op de feestpagina's; de grote baas grijnslachend naast zijn vrolijke sterren. Hij wist van de keer dat Weinstein zich seksueel opdrong aan Paltrow, maakte schrijver Biskind deze week bekend in een interview met New York Magazine. Brad Pitt, de toenmalige vriend van de actrice, had het hem verteld, maar wel off the record.

Een van de vrouwen die Weinstein nu aanklagen, het fotomodel Ambra Battilana Gutierrez, legde een aanranding vast met geluidsopnameapparatuur van de FBI en bracht haar aantijgingen eerder al naar buiten, maar werd in 2015 door de tabloids afgeserveerd als roemhongerige fantaste.

Ook was er dat achteraf veelzeggende grapje van Oscar-host Seth MacFarlane, die de vijf kandidates voor beste bijrol in 2013 feliciteerde omdat ze, immers genomineerd, nu eindelijk niet meer hoefden te doen 'alsof jullie je aangetrokken voelen tot Harvey Weinstein'. Een vriendin, actrice Jessica Barth, had hem ooit verteld hoe Weinstein aandrong op een naakte massage - vandaar. MacFarlane kreeg kritiek, deze week: waarom slechts een grapje? Dat was op mijn verzoek, reageerde Barth: ze wilde niet dat het bekend werd.

Meryl Streep

Het is de vraag die nu het debat beheerst, over Hollywood: wie wist wat, wie had iets moeten doen of zeggen? Meryl Streep, in Amerika beschouwd als moeder aller actrices, uitte haar afgrijzen en benadrukte met klem dat ze het gewoon niet wist, zelfs al werkte ze vaak met Weinstein. Andere actrices, zoals Glenn Close of Jessica Chastain, lieten weten: het ging rond. George Clooney, die onder de hoede van Weinstein doorbrak als filmacteur (From Dusk Till Dawn), noemde diens gedrag 'onverdedigbaar', en zei in de twintig jaar dat hij Weinstein kende nooit iets onoorbaars te hebben gezien. Quentin Tarantino bleef even stil, maar bracht vrijdag naar buiten 'aangeslagen' te zijn; de Weinsteins werden pas echt groot na het succes van zijn meesterwerk Pulp Fiction (1994), de eerste productie van een kleine studio met een kassaopbrengst boven de honderd miljoen dollar.

Angelina Jolie en Gwyneth Paltrow, de grootste sterren onder de vrouwen die Weinstein beschuldigen, haakten pas in een tweede publicatie aan: ook zij kregen als beginnend actrice te maken met de ongewenste avances van Weinstein. De eerste, cruciale stap bij de aanklacht werd gezet door minder bekende actrices, vrouwen lager in de Hollywood-piramide. De gezamenlijkheid van de beschuldigingen is nu de kracht: Harvey raakt alles kwijt, z'n baan, z'n echtgenote, mogelijk zijn vrijheid. Vermoedelijk gaat ook The Weinstein Co. verloren: het filmbedrijf is besmet. De populaire Britse serie Peaky Blinders verwijderde het logo van de Amerikaanse distributeur al van de aftiteling. Apple trok deze week een aan het bedrijf verleende opdracht voor een tiendelige tv-serie over Elvis terug. De Amazon-studio 'herziet' de geplande samenwerking met de Weinsteins aan twee peperdure en prestigieuze projecten, waaronder een drama met Robert De Niro.

De Harvey-kliek

En ook de kliek rondom Harvey moet oppassen. Matt Damon en Ben Affleck, door Weinsteins toedoen in 1997 gelanceerd als sterren met hun zelfgeschreven script voor Good Will Hunting, liggen onder vuur. Dat zij zeiden van niks te hebben geweten, wordt geridiculiseerd en tegengesproken. Actrice Rose McGowan, een van de vrouwen die Weinstein beschuldigen, noemt Damon een 'ruggegraatloze profiteur' en tweette 'fuck off Ben Affleck', waarop ze twaalf uur van Twitter werd verwijderd.

Hollywood móét in de spiegel kijken, schreef filmcritica Manohla Dargis van The New York Times deze week, want met Weinstein is het probleem niet weg. Het begrip 'casting couch', seks als voorwaarde voor een rol, raakte in honderd jaar Hollywood nooit uitgeburgerd, constateerde producent Julia Phillips al in haar fameuze Hollywood-inkijk You'll Never Eat Lunch in This Town Again (1991). Dargis waarschuwt voor de vergevingsgezindheid van Hollywood: dat iemand als Mel Gibson, die de meest misogyne en antisemitische uitspraken deed, na voldoende tijd op de strafbank toch weer welkom is op de rode loper - want zijn films verdienen geld.

De laatste filmer met een afspraak bij Harvey Weinstein is vermoedelijk Ruben Östlund, de Zweed die in mei in Cannes de Gouden Palm won met zijn satire The Square. Kort voor de aanrandingzaak losbarstte zou de regisseur de studiobaas in New York ontmoeten om zijn nieuwe speelfilmplan te pitchen. 'Twee uur van tevoren werd alles afgezegd', zegt Östlund, die deze week Amsterdam aandeed. Groepsprocessen staan centraal in het oeuvre van de Zweed, die zijn scripts vaak optuigt aan de hand van het bystander effect: de omstandigheid dat getuigen van een noodsituatie of misdrijf - anders dan in een gemiddelde Hollywoodfilm - vaak níét in actie komen. 'Ik zie wel wat raakvlakken met de Weinstein-kwestie', zegt Östlund. 'Het is ook zo evident waarom dit nu wél naar buiten komt: de hiërarchie wijzigt, oude patriarchale rollen staan ter discussie. Ook in Hollywood.'