Waarom had Amsterdam de kas niet op orde?
Jarenlang waren de financiën in de hoofdstad een zootje. Het dure onderzoek daarnaar moet voorkomen dat dat ooit weer zo uit de hand loopt.
Wat is er mis in Amsterdam?
De gemeenteraad heeft een enquête ingesteld, het zwaarst beschikbare onderzoeksmiddel, naar de financiële huishouding van de hoofdstad. Die is al jaren niet op orde. Het geruchtmakendst was een blunder van de belastingdienst, eind 2013. In plaats van 1,8 miljoen euro aan woonlastentoeslag werd 188 miljoen overgemaakt. Het meeste geld is terug, maar de door een onoplettende ambtenaar verkeerd geplaatste komma werd symbool voor alles wat er loos is. Het ware probleem zit vooral bij de Dienst Middelen en Control (DMC), de hoogste toezichthouder op de doelmatige besteding van de gemeentelijke financiën.
Wat schort eraan bij de DMC?
Een vernietigend rapport van PricewaterhouseCoopers bracht eind 2014 aan het licht dat het er een chaos was. De dienst adviseert over de begroting en controleert de gemeentelijke uitgaven. Maar de directie verkeerde in een staat van verwarring, er ontbrak een heldere organisatiestructuur en de samenwerking met andere diensten was ronduit slecht. Dat had ook gevolgen voor bijvoorbeeld de dienst ICT, waar steeds weer tientallen miljoenen bij moeten. Wethouder Udo Kock (D66), die in juni 2014 aantrad, schoof al na een paar maanden DMC-directeur Vincent van Woerkom aan de kant.
Kwamen de problemen pas de laatste jaren aan het licht?
De rekeningencommissie van de raad klaagde en waarschuwde al veel langer. Dat er nu een enquête plaatsvindt, heeft veel te maken met de veranderde politieke verhoudingen. Sinds vorig jaar zit de voorheen oppermachtige PvdA in de oppositie. Het is de vraag of er zo'n grootscheeps onderzoek was gekomen als de sociaal-democraten nog in het college hadden gezeten. De PvdA stemde wel in met de enquête, ze kon niet anders. Leuk wordt het niet voor de partij: Lodewijk Asscher, nu vice-premier, was van 2006 tot 2012 wethouder van Financiën. Overigens is hij zeker niet de enige die tekst en uitleg moet komen geven. Ook de VVD leverde een aantal wethouders van Financiën, onder wie de huidige staatssecretaris van Financiën, Eric Wiebes, die eveneens bij de commissie langs moet komen om uitleg te geven over de problemen met de ICT. Daarnaast moet een stoet (oud-)ambtenaren komen opdraven. Evenals burgemeester Eberhard Van der Laan.
Wat zijn de oorzaken van de financiële ellende?
Amsterdam is een stad met 13 duizend ambtenaren, met een begroting van 6,7 miljard euro en zo'n 50 diensten die allemaal hun eigen manier van werken hebben. Dat heeft geleid tot fragmentatie en grote problemen om greep te krijgen op de financiën. De diensten vormen eilandenrijkjes met machtige ambtenaren aan de top. Bovendien is Amsterdam altijd een rijke stad geweest. Tekorten konden relatief gemakkelijk worden opgevangen, de stad hoefde lange tijd niet op een dubbeltje te letten.
Maar de politiek is toch de baas?
Amsterdam heeft voor het eerst een wethouder die alleen Financiën als portefeuille heeft. Kocks voorganger, Lodewijk Asscher, had als meest prominente portefeuilles Onderwijs en Jeugdzorg. Hij stak bovendien veel tijd in de decriminalisering van de Wallen. Daarmee is niet gezegd dat hij Financiën verwaarloosde, maar ambtenaren hadden meer autonomie.
Hoe is de enquêtecommissie te werk gegaan?
Onder leiding van voorzitter Marijke Shahsavari (CDA) zijn er meer dan 15 duizend documenten onderzocht, 51 gesprekken gehouden en 45 personen besloten verhoord. In het openbaar worden 38 personen verhoord, onder wie burgemeester Van der Laan. Het onderzoek kost 1,9 miljoen euro. Volgens Maarten Allers, hoogleraar economie van decentrale overheden van de Rijksuniversiteit Groningen, is dat geld goed besteed als er efficiencywinst uit voortkomt. 'Bovendien zijn enquêtes belangrijk als democratisch controlemiddel', zegt Allers. De vorige enquête van de Amsterdamse raad ging over de uit de hand gelopen kosten van de Noord-Zuidlijn.
