Een radicaal is Osman Kavala allerminst, toch ziet de Turkse president Erdogan een gevaar in hem. Hij wilde er zelfs een fors diplomatiek conflict om uitvechten. Wat speelt er?
Het conflict tussen de Turkse president Recep Tayyip Erdogan en de tien westerse ambassadeurs mag dan met een sisser zijn afgelopen, de man om wie het allemaal draaide, zit nog steeds in dezelfde penibele situatie: in hechtenis. Osman Kavala, filantroop en cultureel ondernemer, kan levenslang krijgen als de rechters meegaan in de volgens velen krankzinnige aanklachten die tegen hem zijn ingebracht.
Eén vraag blijft al sinds de arrestatie van Kavala vier jaar geleden onbeantwoord. Waarom hij? Waarom is Erdogan zo gebeten op deze vriendelijke man, die zich al decennia inzet voor kunstenaars, kansarme kinderen, bedreigde cultuurschatten, Syrische vluchtelingen en het harmonieus samenleven van bevolkingsgroepen?
‘Ik begrijp er niets van’, zegt Asli Kazan, de advocaat van Yigit Aksakoglu, een van de twaalf medebeklaagden in wat bekendstaat als het Kavala-proces. ‘Waarom zien ze hem als vijand? Ik heb geen idee. Wat nu gebeurt, is totaal onwettig. Ik kan geen woorden vinden om het te beschrijven.’
Timide
Ook Joost Lagendijk, Turkijekenner en al jaren inwoner van Istanbul, heeft het antwoord niet. ‘Kavala is zachtaardig, heel rustig, soms bijna timide. Geen revolutionair redenaar, helemaal niet. Niet iemand voor op de barricades.’
Lagendijk kent Kavala goed, al sinds hij als Europarlementariër voor GroenLinks regelmatig Turkije bezocht, bijna twintig jaar geleden. Twee keer maakte hij samen met de sociaal-activist een rondreis door Turkije om met burgers over de EU te praten. Herinneringen daaraan schreef Kavala in het liber amicorum dat Lagendijk kreeg bij zijn afscheid.
‘We hebben uren samen in de auto gezeten en ook naderhand heb ik hem regelmatig ontmoet. In kleine gezelschappen komt hij het beste tot zijn recht, met een paar mensen aan tafel. Hij is een bruggenbouwer die door iedereen aardig gevonden wordt. Een enorm sympathiek iemand.’
Cultuurcentra
De in 1957 geboren Kavala leek voorbestemd voor de zakenwereld. Hij studeerde economie in Manchester en nam na de dood van zijn vader in 1982 het familiebedrijf over, in elektronica en onroerend goed. De jonge zakenman begon al spoedig ook een uitgeverij en ondernam daarnaast steeds meer sociale activiteiten. Sinds 2002 wijdt hij zich fulltime aan Anadolu Kültür, de stichting waarvan hij oprichter en voorzitter is.
Het cv van de organisatie is indrukwekkend. Dat gaat van het opzetten van cultuurcentra in afgelegen delen van Turkije tot het opknappen van monumenten, van filmfestivals tot fotoworkshops voor kinderen in door een aardbeving getroffen dorpen. Tevens is Kavala bestuurslid van een groot aantal organisaties op terreinen als milieu, erfgoed, cinema en mensenrechten.
Ook was hij betrokken bij de Turkse tak van de Open Society Foundation van miljardair George Soros. Dat kwam hem duur te staan. In 2017 werd hij er opeens – vier jaar na dato – door justitie van beschuldigd de Geziprotesten van 2013 te hebben georganiseerd, als poging de regering omver te werpen. Dat zou hij hebben gedaan als handlanger van Soros, de vermeende financier van de Gezibeweging.
Traangas
Het bewijs is flinterdun. Zo zou kwade opzet zijn gebleken uit plannen om gasmaskers te kopen. ‘Maar dat ging om medische mondkapjes, tegen het traangas’, zei Kavala’s advocaat Ilkan Koyuncu twee jaar geleden tegen de Volkskrant. ‘Mijn cliënt heeft in een telefoongesprek slechts geopperd dat die misschien bij warenhuis Koçtas te koop waren.’
Organisaties als Amnesty International spreken van een ‘bespottelijke’ zaak, voor de beschuldigingen is geen enkele grond. De rechtbank vond dat in eerste aanleg verrassend genoeg ook en sprak Kavala in februari vorig jaar vrij. Maar zie, enkele uren na zijn vrijlating werd hij alweer gearresteerd. De aanklager wilde niet alleen hoger beroep, hij kwam ook met nieuwe aanklachten: spionage en betrokkenheid bij de mislukte staatsgreep van 2016.
Kavala’s sympathie voor de Gezibeweging is niet te ontkennen, maar hem in verband brengen met spionage en de couppoging ‘is werkelijk absurd, het wordt steeds gekker’, zegt Lagendijk, een oordeel dat werd bevestigd door het Europese Hof voor de Mensenrechten, dat vergeefs zijn onmiddellijke vrijlating gelastte.
Blijft de vraag: waarom hij? Asena Günal, coördinator van Depo, een door Kavala opgericht cultureel centrum in Istanbul, meent dat hij doelwit werd vanwege zijn solidariteit met mensen die de regering het zwijgen probeert op te leggen en zijn werk op het gebied van mensenrechten. ‘Hij toonde aan dat die nog verdedigd kunnen worden’, zegt ze. ‘Hij symboliseert het geloof dat er nog recht kan zijn in dit land.’
‘Misschien’, zegt Lagendijk, ‘is Osman voor Erdogan de verpersoonlijking van het liberale en seculiere Turkije waar hij zo’n hekel aan heeft. Osman Kavala is een symbolisch haatfiguur geworden.’
Nederlandse link
Het Kavala-proces heeft een Nederlandse link. Kavala’s medebeklaagde Yigit Aksakoglu werkte voor de Bernard van Leer Foundation, die in Turkije aan kinderwelzijn doet. Net als Kavala werd Aksakoglu in eerste aanleg vrijgesproken, maar opnieuw aangeklaagd. Meteen na zijn vrijspraak vertrok hij naar Nederland, waar hij asiel heeft aangevraagd.
Aanval op vrouw
Kavala’s vrouw, hoogleraar economie Ayse Bugra, werd er begin dit jaar door president Erdogan van beticht als ‘provocateur’ een van de aanstichters te zijn van het studentenprotest op de Bosporus Universiteit. Opnieuw legde Erdogan een link met George Soros.
Averechts
Het pleidooi van westerse ambassadeurs voor Kavala heeft mogelijk een tegengesteld effect, suggereert de Turkse columnist Abdulkadir Selvi. Erdogan kan hem nu niet langer, zoals het gerucht onlangs wilde, als gebaar jegens Europa Kavala vrijlaten. Dat zou worden gezien als zwichten voor internationale pressie.
