Waarin verschilt dit terrorisme met dat van vroeger?

De commentaarschrijver vertolkte een gevoel dat breed gedeeld wordt. Aan zeventig jaar vrede is een einde gekomen. Niemand kan zich meer echt veilig voelen. Na de oorlog dachten we dat conflicten in redelijkheid konden worden opgelost. Er is een nieuwe tijd aangebroken, waarin we die luxe niet meer hebben.

Maar toch: wie de statistieken bekijkt, ziet dat terroristisch geweld in de jaren zeventig en tachtig heel gewoon was in West-Europa. Het afschuwelijke 2015 zou in die tijd een doorsneejaar zijn geweest - al vielen op 13 november in Parijs erg veel slachtoffers in één keer.

Het recente verleden

We vergeten soms hoe gewelddadig het recente verleden is. In 1972 vermoordde de Noord-Ierse IRA 146 leden van de ordetroepen en 321 burgers. Aan het einde van de Troubles had een op de vijf Noord-Ieren een familielid dat gedood of gewond was door sektarisch geweld. De IRA sloeg ook in Engeland toe. Zo werden in november 1974 twee pubs in Birmingham opgeblazen, waarbij 21 mensen om het leven kwamen. Bij aanslagen van de Baskische ETA kwamen volgens de officiële cijfers 829 mensen om het leven, onder wie de Spaanse premier Carrero Blanco en 21 bezoekers van een supermarkt in Barcelona.

De extreem-linkse West-Duitse Rote Armee Fraktion en de Italiaanse Rode Brigades legden zich toe op het vermoorden van politici, magistraten, bankiers en industriëlen. Tot de slachtoffers hoorden de Italiaanse ex-premier Aldo Moro en Hanns-Martin Schleyer, voorzitter van de Duitse werkgevers. Aan de andere kant van het politieke spectrum bliezen Italiaanse fascisten in 1980 het station van Bologna op: 85 doden.

Alle landen reageerden met zware repressie. De Britse regering interneerde honderden mensen die verdacht werden van IRA-activiteiten, zonder aanklacht, als een Brits Guantánamo. De Spaanse socialistische premier Felipe Gonzalez was zelfs dermate ten einde raad dat hij geheime doodseskaders op de ETA afstuurde. Daarbij werden 26 Baskische kopstukken omgelegd.

Tekst gaat door onder de graphic.

Ook sympathisanten werden aangepakt. West-Duitsland vaardigde Berufsverbote uit. Wie de Grondwet niet onderschreef, werd uit overheidsdienst geweerd. Zo werden 136 leraren ontslagen wegens extreemlinkse (en soms -rechtse) sympathieën. Destijds werd deze maatregel ook door links Nederland als buitengewoon schandalig ervaren. De toenmalige leider van de Franse socialisten, François Mitterrand, richtte zelfs een 'Comité ter Verdediging van de Mensenrechten' in Duitsland op, tot woede van zijn Duitse collega Willy Brandt.

In Italië werd de prominente filosoof Antonio Negri veroordeeld tot gevangenisstraf wegens 'morele verantwoordelijkheid' voor de linkse terreur. In zijn geschriften verdedigde hij de 'proletarische gerechtigheid', bijvoorbeeld door 'het executeren van hoge staatsfunctionarissen die gehaat worden door het proletariaat in de stad en op het platteland.' Of: 'De pijn van mijn tegenstander doet mij niets.' Tegenwoordig is Negri een held in antiglobalistische kringen, vooral door zijn boek Empire uit 2000.

Doden voor 'een betere wereld'

Het hedendaags islamitisch terrorisme heeft enkele raakvlakken met de IRA en de ETA. Volgens de Amerikaanse terrorisme-expert Robert Pape heeft Islamitische Staat vooral territoriale doelstellingen: de aanslagen van november in Parijs en in Brussel zouden het Westen moeten aansporen het kalifaat met rust te laten.

Toch is het niet aannemelijk dat West-Europa verschoond zou blijven van terrorisme als de bombardementen op Syrië en Irak gestaakt zouden worden. Meer dan op IRA-strijders lijken de broers Kouachi of El Bakraoui op Andreas Baader (RAF) of Renato Curcio (Rode Brigades): dezelfde voorliefde voor wapens en de glamour van geweld, dezelfde haat tegen de eigen samenleving, dezelfde bereidheid te doden voor 'een betere wereld'.

Volgens de Franse islamexpert Gilles Kepel hanteert IS ook een soortgelijke strategie als de RAF of de Rode Brigades. De linkse extremisten wilden de massa wakker schudden uit het valse bewustzijn van haar consumentistische sluimer. In reactie op de terreurdaden zou de kapitalistische staat zijn ware, dictatoriale gezicht laten zien, waarop de arbeiders massaal in opstand zouden komen, zo wilde de theorie.

Islamitische Staat wil een burgeroorlog in Europa ontketenen, zegt Kepel, een strategie die werd geformuleerd in Abu Musab al-Suri's invloedrijke traktaat Oproep tot mondiaal islamitisch verzet uit 2005. Herhaaldelijke aanslagen moeten leiden tot een reactie tegen alle moslims: mishandeling van vrouwen met hoofddoeken, aanvallen op moskeeën, zelfs lynchpartijen. Als gevolg daarvan zullen steeds meer moslims de kant van de islamisten kiezen, waardoor Europa in brand wordt gezet.

De marxistische revolutie bleek een hersenschim. De kapitalistische staten bleken veel veerkrachtiger dan de linkse extremisten hadden gedacht. Zelfs het zwakke, corrupte, door de maffia geteisterde Italië bleef overeind.

Zwakke plek Europa

Het idee dat de islamisten een Europese burgeroorlog zouden kunnen winnen, is even onzinnig, maar niettemin lijken de islamitische terroristen een zwaardere tegenstander dan de linkse extremisten van weleer. Hun netwerken zijn groter. De RAF telde ongeveer 75 leden, terwijl er alleen al tweeduizend Fransen bij de jihad in Syrië betrokken zijn. De connectie tussen geradicaliseerde westerse jongeren en het politiek-militaire moeras in het Midden-Oosten is bijzonder giftig, veel gevaarlijker dan de steun die linkse extremisten destijds ontvingen van de DDR, de Sovjet-Unie en Palestijnse guerrilla's.

Daarnaast is de West-Europese samenleving zwakker dan in de jaren zeventig, toen de grote volkspartijen nog stevig in het zadel zaten en het vertrouwen in de staat groter was.

Bovenal raakt het terrorisme dé zwakke plek van het huidige Europa: het verlangen naar identiteit. In een vlottende wereld van immigratie, globalisering en Europese Unie verlangt menige burger naar de duidelijkheid van de monoculturele natiestaat.

Ook veel immigranten voelen zich verloren in West-Europa en klampen zich vast aan een islam die wel een duidelijke identiteit verschaft. Zo dreigt Europa steeds meer bevangen te raken door een identitaire koorts. Het is niet moeilijk om je de vicieuze cirkel voor te stellen die Al-Suri voorspelde: aanslagen, een reactie tegen àlle moslims, meer steun voor het islamisme, nieuwe aanslagen, een nog sterkere reactie tegen moslims, etc. Zo kunnen nationalisten en islamisten elkaar opjagen naar een situatie die inderdaad op een burgeroorlog gaat lijken.

Steun vanuit moslimgemeenschap

Belangrijk daarbij is de vraag hoeveel steun terroristen vanuit de Europese moslimbevolking krijgen. De Rote Armee Fraktion en de Rode Brigades stierven af, omdat ze geen enkele respons kregen vanuit het proletariaat dat ze zeiden te vertegenwoordigen. Of de islamitische terroristen in een zelfde isolement terecht zullen komen, is mede afhankelijk van de tactiek die ze kiezen.

Voor gerichte aanvallen, zoals in januari op Charlie Hebdo en de Joodse supermarkt HyperCacher, is meer begrip dan voor blinde aanslagen als in Brussel of in november in Parijs. Zowel in januari als in november veroordeelden verreweg de meeste Franse moslims de terreurdaden. Maar in januari proefde je ook een zekere dubbelzinnigheid. Natuurlijk moet je geen mensen doodschieten, zeiden sommige moslims, maar wat die tekenaars hadden gedaan was ook niet fraai. Lang niet iedereen wilde Je Suis Charlie zeggen. Daarnaast kwam soms een schrikbarend antisemitisme aan de oppervlakte.

Die dubbelzinnigheid ontbrak in november. Vrijwel alle moslims die door de media werden ondervraagd vonden het krankzinnig om willekeurige mensen van een terras te schieten. In januari werd de herdenking van de slachtoffers van Charlie Hebdo op meer dan tweehonderd Franse scholen verstoord. In november werden vrijwel geen incidenten gemeld, evenmin als bij de herdenking in Brussel deze week.

'De aanslagen van november waren een politieke vergissing van IS', zei islamexpert Gilles Kepel in Le Figaro. Hij verwees naar de Algerijnse terreurgroep GIA, die zichzelf in 1997 isoleerde door een 'hypergeweld' waarvan zelfs haar sympathisanten zich walgend afkeerden. Uiteindelijk vernietigt wreedheid zichzelf, stelt de Franse politicoloog Dominique Moïsi. De vraag is alleen hoeveel slachtoffers er nog moeten vallen voordat het keerpunt bereikt is.