Waar de evolutietheorie werd bedacht, lekt nu het dak

EÉN en dezelfde zaterdagmiddag in de graafschap Kent, ten zuiden van Londen. Bij Chartwell, het buiten van Winston Churchill (1874-1965), een enorm parkeerterrein vol auto's en bussen. Je moet in de rij gaan staan om toegang tot het huis te krijgen. De entreekaartjes krijgen een stempel waarop de exacte tijd staat dat je erin mag. Voetje voor voetje schuifelen de bezoekers door de vertrekken waar de grote staatsman leefde en werkte. Voor vijftig pence boven op de toegangsprijs van vier pond vijftig is ook het atelier te bekijken waar nog steeds veel van 's mans allerlelijkste kladschilderwerk hangt. Het hele complex wordt perfect onderhouden.

Vervolgens, een paar mijl verderop, een ooit wit geweest huis dat hoognodig een verfje behoeft. Rotte kozijnen, rammelende vensters, een afdak dat op instorten staat. Toch woonde hier een mogelijk nog groter man dan Churchill. Dit is Down House waar Charles Darwin (1809-1882) de revolutionaire evolutietheorie bedacht, neergelegd in zijn On the Origin of Species by Means of Natural Selection.

Ook dit is een museum. Maar waar Chartwell vele honderdduizenden bezoekers per jaar trekt, komen er hier slechts een paar honderd. Het pand heeft niet alleen rotte kozijnen. Het dak lekt, vloerbalken zijn vermolmd, vocht in de muren, schimmel alom. Kortom: het pand haalt de eenentwintigste eeuw niet, zeggen de deskundigen.

Prof. Robert May, zoöloog te Oxford, vindt het krankzinnig wat er met Darwins huis gebeurt. 'Je hebt overal in Londen van die blauwe plaquettes waarop politici en artiesten worden herdacht van wie nooit iemand heeft gehoord. De huizen met die plaquettes zijn monumenten en worden dus goed onderhouden. Wat mij betreft heeft niemand méér gedaan om de manier te veranderen waarop we over onszelf denken, dan Darwin.'

May heeft alarm geslagen als voorzitter van de raad van beheer van het museum. Er is negen miljoen gulden nodig om het huis in orde te maken. Daarvan is inmiddels één miljoen bijeen. Voor de rest is de National Lottery benaderd die het gokgeld van de natie verdeelt over cultuur en sport. Maar die beslist pas eind oktober.

Er zijn grote plannen met Down House - als de restauratie doorgaat. Wanneer sir David Attenborough (van de tv-natuurseries) en dr Neil Chalbers van het Londense Natural History Museum hun zin krijgen, gaan er straks weer heuse biologen aan het werk in het huis.

Chalmers: 'Als je vraagt waar de ideeën over biodiversiteit en de relaties tussen organismen vandaan komen, wat de zin ervan is, en hoe wij de diversiteit van de wereld rondom ons kunnen verklaren, dan gaat dat allemaal terug naar Darwin en dit huis, want hier deed hij zijn werk.'

Charles Robert Darwin kwam uit een gegoede artsenfamilie. Grootvader aan vaders kant was Erasmus Darwin, een beroemd dichter-arts die durfde weigeren lijfarts van koning George III te worden. Grootvader aan moederszijde was de pottenbakker Josiah Wedgwood. Darwin trouwde zijn nicht Emma Wedgwood en was daarna financieel onafhankelijk zodat hij zich onbekommerd met zijn studies kon bezighouden.

Nadat hij de elitaire Dr Butler's Boarding School in Shrewsbury had doorlopen, stuurde zijn vader hem naar de universiteit van Edinburgh om medicijnen te studeren. Maar na twee jaar haakte Charles Darwin af en verhuisde naar Cambridge om daar, alweer min of meer op bevel van zijn vader, theologie te doen.

Ook met die theologie werd het niets. Darwin kwam in Cambridge in aanraking met twee mannen die een grote invloed op hem zouden uitoefenen: de geoloog Adam Sedgwick en de naturalist John Stevens Henslow.

Deze laatste zorgde ervoor dat de 22-jarige Darwin in 1831 kon deelnemen aan de expeditie met het schip de Beagle naar Zuid-Amerika. De reis legde de grondslag voor al Darwins latere werk.

In die tijd was de zogeheten 'catastrofentheorie' in zwang: de aarde zou een opeenvolging van 'scheppingen' hebben doorlopen van dieren- en plantenleven en elk van die scheppingen was vernietigd in een catastrofe. De laatste van die rampen was de zondvloed. Een deel van de schepping overleefde in de Ark van Noach, de rest bleef slechts zichtbaar in de vorm van fossielen. De catastrofisten meenden dat alle soorten levende wezens elk op zichzelf waren geschapen en onveranderbaar in alle eeuwigheid.

Zijn observaties tijdens de Beagle-reis - die vijf jaar zou duren - hadden Darwin grondig aan het twijfelen gebracht over de onveranderbaarheid van de species. Na zijn terugkeer in Engeland zou Darwin de rest van zijn leven bezig blijven met zijn theorie dat het leven op aarde voortdurend evolueert. On the Origin of Species kwam in 1859 uit, sloeg in als een bom en werd een bestseller.

Darwin kocht Down House in het plaatsje Downe in 1842. Hij zou er tot zijn dood in 1882 blijven wonen en werken. De vertrekken op de begane grond zijn tussen de jaren twintig en veertig weer in de oorspronkelijke staat gebracht door de Londense chirurg Sir George Buckston Browne, een groot Darwin-fan. De studeerkamer ziet eruit alsof de geleerde eigenaar even de gang op is gelopen voor een snuifje; Darwin hield zijn tabaksdoos consequent buiten de deur om niet te vaak in de verleiding te komen.

In de prachtige tuin kan de bezoeker nog altijd de sand-walk maken zoals Darwin dagelijks deed 'om na te denken'. Deze wandeling beslaat een rondje van een paar honderd meter tussen door Darwin aangeplante bomen en struiken. In het gazon ligt nog steeds de worm stone die Darwin gebruikte om te controleren hoe snel wormen-aan-het-werk een steen in de grond konden laten zakken.

De Darwins moeten een voorbeeldig negentiende-eeuws gezin zijn geweest. In de salon staat weer dezelfde vleugel waarop Emma haar echtgenoot vermaakte. Darwin en zijn vrouw Emma hadden tien kinderen, van wie een aantal zonen gewaardeerde geleerden zouden worden.

Met slechts een beetje overdrijving zou je kunnen zeggen dat op Chartwell de oorlog werd gewonnen, maar dat in Down House de wereld werd ontdekt zoals ze werkelijk is.

Henk Strabbing