Waar blijft de publieke verontwaardiging in Nederland dat Rutte nog premier is, vraagt Duitse journalist Thomas Kirchner zich af

De dagen van Mark Rutte zijn geteld, vindt Thomas Kirchner, die als journalist van de Süddeutsche Zeitung de ontwikkelingen in Nederland op de voet volgt. Het verbaast hem dat Nederlandse media niet net zo hard oordelen.

‘De toeslagenaffaire doet Nederland schudden op zijn grondvesten en onthult een monumentaal staatsfalen. Het voornaamste probleem: de premier zelf.’ Zo luiden de eerste regels van een gepeperd commentaar in de Süddeutsche Zeitung van vrijdag, geschreven door buitenlandredacteur Thomas Kirchner (52).

Sinds minister Ollongren per ongeluk de gewraakte woorden ‘Omtzigt functie elders’ prijs gaf, volgt Kirchner de politieke ontwikkelingen in Den Haag op de voet. Zijn berichtgeving valt op in Nederland, ook omdat hij op Twitter onomwonden te kennen geeft dat de dagen van Mark Rutte wat hem betreft zijn geteld.

Wat drijft de man die ‘tegenmacht’ vloeiend kan uitspreken, zoals blijkt tijdens een telefonisch interview. En dat terwijl hij door corona al meer dan een jaar niet in Nederland is geweest. ‘Er gebeuren fascinerende dingen. Hoe nauwgezetter ik het volg, hoe meer ik ervan begrijp. Dan wordt het een soort lawine die gaat rollen.’

Wanneer begon die fascinatie?

‘Het begon vorig jaar met de pandemie, toen Rutte eerst van groepsimmuniteit sprak en daar korte tijd later niets meer van wilde weten, en zelfs bestreed dat hij dat woord überhaupt zou hebben uitgesproken. Maar ik had het zelf gehoord! Dat was het moment waarop ik dacht: hè, wat is daar aan de hand? In het parlement vond de meerderheid het geen probleem. Ik kon dat nauwelijks begrijpen. De toeslagenaffaire was een tweede sleutelmoment.

Na het bekend worden van de notulen van de Verkenningsgesprekken voorspelde u het einde van Rutte. Hij zit er nog steeds. Wat heeft u de afgelopen zes weken het meest verbaasd?

‘Omtzigt functie elders’. Toen zwart-op-wit stond dat Rutte de waarheid niet had gezegd, dacht ik: nu is het voorbij. Vooral toen Rutte zei dat hij het zich verkeerd had herinnerd, want zo’n uitspraak is nooit waar. Nooit! Dan gaan bij mij alle alarmbellen af. Maar Rutte overleefde het. Maar het grootst was mijn verwondering over het gebrek aan publieke verontwaardiging. Wat daar gebeurde druist volgens mij in tegen politieke en morele wetten.’

Hoe verklaart u dat?

‘De behoefte consensus te zoeken, geen pijn te veroorzaken is in Nederland duidelijk aanwezig. Dat is een nationale eigenschap die voordelen heeft. Ik vind realistische politiek meestal positief, ik houd ervan als politici in oplossingen denken en niet meteen met de moraal komen aanzetten. Maar te weinig strijd schaadt de democratie. Met een pragmatische oplossing van deze crisis doet Nederland zichzelf geen goed.

‘De versplintering van de Nederlandse politiek is ook een probleem. De grote hoeveelheid nieuwe, onervaren Kamerleden zijn natuurlijk verfrissend en ze zeggen ook interessante dingen. Maar daardoor mis je mensen als Omtzigt, ‘old hands’ die weten hoe de hazen lopen, die dossiers volgen.’

De Nederlandse media, schrijft u, zijn deel van het probleem. In een tweet verwijt u de pers zelfs ‘tandeloze buddyjournalistiek’ Waarom?

‘Ik lees dagbladen, met name de Volkskrant. Ook hier begon de verbazing in het begin van de pandemie. Na de televisietoespraak van Rutte dacht ik: moment, hoe zit het nou met die groepsimmuniteit? Maar in de Nederlandse media ging het lovend over zijn ‘presidentiële’ optreden. En toen hoorde ik ook nog hoofdredacteur Pieter Klok van de Volkskrant op de radio zeggen dat het niet ideaal is als er zoveel verschillende stemmen te horen zijn op een moment dat mensen zo bang zijn.’

Dat heeft Klok later uitgebreid genuanceerd.

‘Ja, dat klopt. Ik haal het voorbeeld aan omdat ik ook in de toeslagenaffaire veel relativeringen gelezen heb, in bijna alle media. Natuurlijk zijn er ook kritische commentaren, maar ik zie in de verslaggeving ook een trend veel normaal te vinden, het allemaal niet te groot te maken.’

In een andere tweet zinspeelt u op een gebrek aan onafhankelijkheid van de Nederlandse pers ‘omdat 90 procent van de dagbladen in handen zijn van twee obscure Belgische families’. Waarop baseert u dat?

‘Het was geen goed idee dat te schrijven, om daarop te zinspelen. Dat neem ik dus terug. Ik vind het niet 100 procent optimaal dat er zo weinig bekend is over die twee Belgische bedrijven.’

In het tijdperk Rutte hebben verschillende ministers en staatssecretarissen moeten aftreden na onthullingen in de media, ook voordat Trouw en RTL de toeslagenaffaire aan het licht brachten. In Duitsland blijft een Verkeersminister die gefraudeerd heeft gewoon zitten.

‘Dat is zeker waar. En ik wil ook niet de indruk wekken dat het in Duitsland beter is. Dat is überhaupt niet het geval. Elk land heeft zijn eigen problemen. En dat Armin Laschet de volgende Bondskanselier van Duitsland kan worden vind ik verontrustend, hij heeft veel verkeerd ingeschat in de pandemie.’

U schrijft onomwonden dat Rutte weg moet om uit deze crisis te komen. Waarom?

‘Er is veel vertrouwen verloren gegaan in de afgelopen maanden en dat heeft met Rutte te maken. In zoverre geloof ik dat een nieuw begin een goed idee is, ook in personele zin.’

Welke gevaar dreigt er volgens u als dat niet gebeurt?

‘Dan raken mensen gewend aan politieke toestanden die niet normaal zijn. Een premier die niet de waarheid spreekt, is niet normaal. Als daar geen noemenswaardige verontwaardiging over ontstaat, erodeert de politieke cultuur. Dan verliezen kiezers het vertrouwen. Dat is voer voor de vijanden van de liberale democratie. En die zijn toch al sterk genoeg.’

Heeft u het idee dat u de situatie helderder ziet dan Nederlandse journalisten?

‘Dat vind ik moeilijk te beoordelen. Het kan, maar het moet niet, ik wil dat niet over mezelf zeggen. Ik schrijf natuurlijk niet voor een Nederlands publiek. Maar uit de vele Nederlandse reacties blijkt wel dat ik een snaar raak. Zonder dat te willen.’