VVD heeft geen alternatief voor Rutte
Ook in zijn derde jaar als leider krijgt Mark Rutte de VVD niet aan de praat. Maar in de schaduw van Wilders is het dan ook moeilijk scoren op rechts....
Den Haag Wilders is volgens VVD-leider Mark Rutte een ‘grijsgedraaide plaat’, Pechtold een ‘knap debater, maar zonder inhoud’. Intussen snoepen PVV en D66 wel de VVD-kiezers weg, met Kamerzetels tegelijk. En Rutte zelf? De liberaal die vanavond en morgen in Rosmalen op het partijcongres de achterban moet enthousiasmeren, vaart zijn eigen koers. Soms tot ergernis van zijn fractiegenoten.
Zoals half februari – de kredietcrisis was verergerd tot een recessie. De VVD-leider meldde in een fractieoverleg dat hij het CDA ging attaqueren op het loslaten van de 2-procentsregel – de afspraak dat er wordt bezuinigd als het begrotingstekort de 2 procent nadert. Het moest Ruttes unique selling point worden; tussen politici met slappe knieën toonde hij zich de bewaker van de erfenis van Gerrit Zalm. Degelijkheid voor alles.
Dat wordt een ramp, zo waarschuwden enkele oudgedienden, zoals oud-minister Johan Remkes, en ook Stef Blok, een van de zwaargewichten in de fractie. Het CDA is niet voor niks van koers veranderd, zeiden ze. De jongste CPB-cijfers over de financiële crisis waren dramatisch. Er zou te veel bezuinigd moeten worden.
Maar de partijleider was vastberaden. CDA-fractieleider Pieter van Geel, retorisch vaak de mindere van de kwikzilverachtige Rutte, had in dit debat een makkie. Hij bleef doorvragen hoe Rutte in krap twee jaar 40 miljard euro dacht te bezuinigen – zo hoog viel de rekening van het CPB uit. Rutte had geen weerwoord.
De afgang beroofde sommige fractieleden van de laatste illusies over hun leider. Ruttes instincten staan niet altijd goed, zo zagen ze in de fractie al langer. ‘Er was al meer. Neem dat groenrechtse programma waar hij zo vol van is’, zegt een ingewijde. ‘Daar kunnen we toch niks mee? Maar goed: verkeerde inschattingen maken is één ding, expliciete waarschuwingen negeren is weer iets anders.’
Het incident was voor sommige fractiegenoten de spreekwoordelijke druppel: is Rutte nog de grote belofte voor de verkiezingen van 2011? De 15 zetels in de peilingen, 7 minder dan de toch al zo minne 22 zetels bij de vorige verkiezingen (inclusief die van Rita Verdonk), versterken hun vrees: Rutte raakt al na drie jaar leiderschap over zijn houdbaarheidsdatum.
‘Hij gaat het niet meer redden’, klinkt het in kringen van het hoofdbestuur. Ivo Opstelten voerde de druk op door aan te kondigen dat hij als partijvoorzitter opstapt als de VVD in 2011 geen 35 zetels haalt. ‘Een absurde ambitie’, klaagt een Kamerlid. ‘En indirect legt hij de strop om de nek van Mark.’
Toch voert iedereen ook verzachtende omstandigheden aan. Ruttes rol tussen Wilders en Pechtold is enorm lastig. Een rechtse koers blijft op zijn best Wilders light. Zo wil Rutte buschauffeurs uitrusten met pepperspray (‘wij kiezen voor de helden, niet voor de hufters’), terwijl de PVV hooligans zonder pardon door de knieschijf wil schieten.
‘Wij zijn het in de grond eens met de PVV over pakweg de Antillen’, zegt een partijveteraan. ‘Maar we willen het net wat minder heftig en grof. Dan sneeuw je onder. Onverkoopbaar.’
Maar de kredietcrisis bood wel degelijk kansen, menen andere fractieleden. Sommige standpunten van de PVV zijn vanuit VVD-oogpunt ronduit links. Niet voor niks stemt de PVV vaak met de SP mee. ‘Val Wilders dáár dan op aan. Maar nee.’
Toch is er eerder berusting dan onrust. ‘Er is geen alternatief’, zegt een fractielid. ‘Iedereen weet dat.’ Niemand van de huidige fractie kan en wil het roer overnemen. Halbe Zijlstra is te onervaren, Hans van Baalen vertrekt naar Brussel, Henk Kamp zit al op Bonaire.
Een tussenpaus? Oud-staatssecretaris Atzo Nicolaï wordt genoemd. Met hem zijn geen grote successen te verwachten, maar ook geen schade. Hij ligt redelijk goed in de fractie. Maar niemand moet eraan denken het tot 2011 met een tussenpaus te moeten doen. Daarom kost zelfs halvering van de VVD bij de Europese verkiezingen (van vier zetels naar twee) Rutte vermoedelijk niet de kop.
Gevoeliger liggen de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2010. Daar spelen grotere belangen. Bij de huidige peilingen vreest menig wethouder en raadslid voor zijn toekomst. Wordt het een debacle, dan ligt het scenario anders: Rutte kan zijn conclusies trekken, een opvolger kan enkele maanden waarnemen en dan kan, kort voor de verkiezingen, de nieuwe lijsttrekker zich presenteren.
‘Tenzij Mark plots briljante ingevingen krijgt’, hoopt een VVD-Kamerlid. ‘Als we gaan stijgen, ligt hij er zo weer in. Want niemand heeft grote problemen met Mark. Maar nu geloven we er niet meer in.’
