VS zorgen voor dramatische verandering in M-Oosten

De president heeft ook de Palestijnen, en mogelijk alle Arabische landen, onherroepelijk voor het hoofd gestoten met zijn uitgesproken stellingname. De twee punten waarop Bush de Israëlische premier garanties gaf - nederzettingen en vluchtelingen - zijn de struikelblokken bij uitstek bij alle Israëlisch-Palestijnse onderhandelingen.

De standpunten van Bush verschillen niet veel van wat Palestijnen en Israëliërs zelf in het verleden al bijna overeengekomen waren. Feit is echter dat die onderhandelingen faalden en dat nu de Palestijnen een belangrijk stuk onderhandelingsruimte uit handen is geslagen.

Het zal bij de Palestijnen bovendien hard aankomen dat de VS 'zomaar' het voor hen heilige 'recht van terugkeer' van de kaart vegen. De twee-statenoplossing maakt impliciet al een einde aan de mogelijkheid van de vestiging van miljoenen Palestijnen in Israël. Dat is een schrikbeeld dat de Israëliërs echter nog voor ogen staat en het is ook nog de aspiratie van een groot deel van de vluchtelingen. Bij eerdere onderhandelingen werd geprobeerd tactvol deze bom onschadelijk te maken. De harde stellingname van Bush doorkruist dat echter.

Hetzelfde geldt voor de nederzettingen. Het was al duidelijk dat sommige van die 'bevolkingscentra' bij Israël getrokken zouden worden. Het plan dat president Clinton voorstelde na het uitbreken van de intifada in 2000, voorzag daar ook in. Toen werd echter wel gesproken over gebied dat de Palestijnen ter compensatie zouden krijgen.

De Palestijnen en de Arabische wereld zullen nu de Amerikanen nog minder gaan beschouwen als 'eerlijke bemiddelaars' in het conflict.

De uitvoering van het plan van premier Sharon voor een terugtrekking uit Gaza en sommige nederzettingen op de Westoever is een stuk dichterbij gekomen. Sharon kan de uitlatingen van Bush goed gebruiken in zijn campagne om de goedkeuring te krijgen van zijn Likud-partij. Die stemt begin mei over het plan.

Als dat obstakel is genomen zal de druk op Sharon om het plan daadwerkelijk uit te voeren zeker toenemen, mede door de uitlatingen van Bush. Hoewel niets zeker is, zal het Sharon niet makkelijk vallen weer terug te komen op een terugtrekking.

Sharon en Bush proberen hun nieuwe en eenzijdige koers te verpakken in het oude papier van de routekaart, het doodgeboren internationale vredesplan. Beiden zeggen te streven naar een Palestijnse staat naast Israël.

De routekaart is echter gericht op het opnieuw beginnen van de onderhandelingen, niet het eenzijdig opleggen van visies. Bovendien zal het de Palestijnen moeilijk vallen een staat te accepteren die geheel is gedefinieerd door de VS en Israël. Zelfs als die in de buurt komt van wat toch de uiteindelijke regeling geweest zou zijn, is de afwezigheid van onderhandelingen en betrokkenheid genoeg om de uitkomst in Palestijnse ogen niet te legitimeren.

Hoewel de Britse premier Blair van Groot-Brittannië het plan van Sharon ook verwelkomde, is het onwaarschijnlijk dat de rest van Europa en de internationale gemeenschap de nieuwe Amerikaanse stellingname op prijs zullen stellen. Met zijn uitlatingen omzeilt president Bush immers het kwartet van bemiddelaars dat aan de wieg stond van de routekaart.

Toch zou er nog wel iets goed kunnen voortkomen uit alle ophef. Iedere Israëlische terugtrekking wordt, zoals president Mubarak van Egypte eerder zei, 'op prijs gesteld'. Mocht het toch weer komen tot onderhandelingen tussen Israël en de Palestijnen dan kan het helpen dat in ieder geval de ballon van het recht van terugkeer is doorgeprikt.

Dat betekent echter niet dat de Israëli's nu zomaar dat gevoelige punt kunnen negeren.

Ferry Biedermann