VS moeten zelf opdeling Bosnië ter hand nemen

De overgrote meerderheid van zowel moslims, Serviërs als Kroaten stemde bij de verkiezingen in Bosnië op fervente nationalisten. Dit gebeurde op alle niveaus. Twee van de drie leiders die nu het driehoofdige presidentschap vormen - de Kroaat Kresimir Zubak en de Serviër Momcilo Krajisnik - hebben zich openlijk voor opdeling uitgesproken. De Bosnische bevolking heeft een duidelijk 'nee' laten horen op de vraag of ze een eenheidsstaat wenst.

Desondanks volhardt de regering-Clinton in haar standpunt dat Bosnië intact moet blijven. De onderminister van Buitenlandse Zaken voor Europa, John Kornblum, sprak de verwachting uit dat er dankzij de verkiezingen 'structuren in het leven zullen worden geroepen waarin de partijen niet alleen kunnen, maar ook moeten samenwerken'.

Dit is een misvatting. De Amerikaanse regering zou de uitgangspunten van Dayton op de schroothoop moeten gooien om leiding te geven aan een vreedzame opdeling van Bosnië.

Er is geen alternatief voor opdeling. Verzet ertegen zal er alleen maar toe leiden dat de wapens weer worden opgepakt, met als waarschijnlijk gevolg de onderwerping van de moslims, de groep die tot dusver al het meest heeft geleden.

Reeds voor de verkiezingen was zonneklaar dat opdeling niet is tegen te houden. Na de totstandkoming van de Dayton-akkoorden in december, vluchtten opnieuw veel leden van minderheden naar streken waar de eigen etnische groep het voor het zeggen had. De homogeniteit van die regio's nam dus verder toe. Dit geldt ook voor Sarajevo, dat zich na het vertrek van vrijwel alle Serviërs snel tot een moslim-stad ontwikkelt.

Dit jaar hebben in totaal zo'n honderdduizend Bosniërs huis en haard verlaten. Ze hebben met hun voeten tegen 'Dayton' gestemd. De in het verdrag gedane belofte dat vluchtelingen naar huis zouden mogen terugkeren, kon niet worden ingelost doordat de haat te hardnekkig bleek. Voor de meesten zit terugkeer er niet in.

Twee van de drie Bosnische gemeenschappen zouden zich het liefst bij respectievelijk Kroatië en Servië aansluiten. Daarbij komt dat je ook uit het eenheidsstreven van de moslims weinig hoop kunt putten. Die gaan er namelijk van uit dat zij in een verenigd Bosnië de dienst zullen uitmaken.

Waren de onderlinge haat en angst al sterk genoeg om het land uiteen te rijten, de bloedige strijd die in 1992 begon heeft nog meer olie op het vuur gegooid. Alle partijen zijn nu uit op wraak voor de wreedheden door de tegenpartij begaan. Geen van hen toont berouw.

In plaats van spijt te betuigen, herdachten bijvoorbeeld de Serviërs in Srebrenica deze zomer op feestelijke wijze de massamoord op achtduizend Moslims van precies een jaar geleden. Dit was hun 'bevrijdingsdag'. Behalve de haat is er ook nog de angst. Leden van minderheden hebben met eigen ogen kunnen aanschouwen hoe buren zich tot moordenaars ontpopten. Geen gemeenschap kan met zulke angstgevoelens leven.

Tot slot nog een laatste reden waarom de Amerikanen het idee van een Bosnische eenheidsstaat moeten laten varen: de huidige politiek is in strijd met de vroegere wijsheid dat in het geval van ineenstortende staten een beleid van laissez-faire op z'n plaats is.

De afgelopen honderd jaar zijn er heel wat staten en rijken uiteengevallen zonder dat de VS ingrepen of zonder dat Amerikaanse belangen werden geschaad.

Na de Eerste Wereldoorlog verdwenen zowel de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie als het Ottomaanse Rijk van de kaart. Na 1945 verloren de Europese wereldmachten hun rijken. Later vielen Pakistan, de Sovjet-Unie, Tsjechoslowakije, Ethiopië en Joegoslavië uiteen.

Uit deze ontwikkelingen bleek dat van het moderne nationalisme een kracht kan uitgaan die alle andere politieke stromingen overwoekert. In al deze gevallen lieten de VS de natuurlijke ontwikkelingen op hun beloop. Ze waren verstandig genoeg geen dam op te werpen tegen de voortrazende stroom van het nationalisme.

Ook het nationalisme in Bosnië is veel te sterk om door de regering-Clinton te kunnen worden ingetoomd. De VS roeien op dit ogenblik tegen de stroom van de geschiedenis in. De opdeling van Bosnië is onontkoombaar. Er zijn wat dit betreft drie toekomstscenario's denkbaar.

- De Verenigde Staten zouden, om te beginnen, kunnen vasthouden aan de in Dayton afgesproken eenheidsstaat en de terugtrekking van de Amerikaanse troepen voor het eind van het jaar.

Na dit vertrek zal de oorlog zeker weer oplaaien. De strijd om gebiedsuitbreiding zal met de wapens worden beslecht, waarbij minderheden door middel van terreur, moord en verkrachting worden gedwongen naar elders te vertrekken.

Het is niet ondenkbaar dat Kroaten en Serviërs de handen ineenslaan tegen de moslims, die dan weer met massamoord worden bedreigd en wel eens statenloos zouden kunnen eindigen.

- Een tweede mogelijkheid is dat de VS in die zin van Dayton afwijken dat ze de terugtrekking van de troepen voor onbepaalde tijd uitstellen om bovengenoemde rampen te voorkomen. Maar de Amerikanen kunnen niet voor eeuwig als de babysitter van alle boze nationale groeperingen op deze wereld fungeren, en het Amerikaanse publiek zou dit ook nooit dulden.

- Een derde mogelijkheid is dat de Verenigde Staten Dayton in de prullenmand gooien om een vreedzame opdeling van Bosnië te organiseren. In dit geval zou er allereerst een levensvatbare Bosnische moslimstaat moeten worden gecreëerd.

Dit vereist zodanige grenscorrecties dat de moslims niet alleen meer, maar ook een aaneengesloten gebied met verdedigbare grenzen krijgen. De moslims zouden hiertoe de enclave rond Gorazde in Oost-Bosnië aan de Serviërs moeten afstaan, in ruil waarvoor de Serviërs en Kroaten grote delen van West-Bosnië aan de moslims overdragen.

Om het Bosnische leger in staat te stellen de grenzen te verdedigen, zouden de VS voor wapens en training moeten zorgen. Ook zou het vertrek van minderheden die door de grenscorrecties ontstaan, onder Amerikaans toezicht moeten plaatsvinden. Achtergelaten bezittingen zouden moeten worden geregistreerd teneinde verliezen te kunnen compenseren. Mensen die zo worden gedwongen een nieuw leven op te bouwen, zouden tevens financiële hulp moeten krijgen.

De opdeling van Bosnië had natuurlijk beter kunnen plaatsvinden voordat de Dayton-akkoorden de huidige grenzen bekrachtigden en legitimeerden, maar dit pad kan ook nu nog worden ingeslagen.

Als eerste stap zouden de partijen met een combinatie van paaien en dreigen moeten worden overgehaald tot aanvaarding van een opdeling van Bosnië (met als een van de dreigementen de bewapening van de tegenstander van iedere partij die het voorstel niet accepteert.)

Bosnië zal hoe dan ook worden opgedeeld. De enige vraag is tegen welke prijs, in levens en bezittingen. Die kosten hangen in hoge mate af van de vraag of de Verenigde Staten ophouden de hersenschim van een verenigd Bosnië na te jagen om de leiding te nemen over de procedures rond de opdeling.

John Mearsheimer en Stephen Van Evera zijn beiden politicoloog, verbonden aan respectievelijk de Universiteit van Chicago en het Massachusetts Institute of Technology.

The New York Times/de Volkskrant.

Vertaling: Margreet de Boer.