Vrouwenmens tussen de mannen

‘Het is logisch dat ik geen vierde keer in een kabinet-Balkenende stap. In Afrika zeg ik tegen al die leiders dat ze moeten stoppen na twee, maximaal drie termijnen. Ze zien me daar aankomen*’ Het is een bitterzoete grap van Agnes van Ardenne (57), die in de slotfase van de kabinetsformatie buiten de boot viel. Ze had, optimistisch als altijd, minister-president Balkenende drie opties voorgelegd: doorgaan op Ontwikkelingssamenwerking, naar Landbouw, of Defensie. Heel lang dacht ze dat het zou lukken.

De CDA-ploeg moet nu eenmaal half protestants en half katholiek zijn, schetst Van Ardenne. Er moesten Limburgse katholieken in de ploeg, omdat de SP aan de vooravond van de statenverkiezingen in die provincie oprukte. ‘In het CDA werd men daar een beetje panisch van.’ Ze geeft het toe, ze had het graag gedaan. ‘Macht is lekker. Dat je het mag meebeslissen! Macht is gigantisch verslavend. Alleen niet bij mij. Ik relativeer het, ik wil de politiek dienstbaar zijn.

‘Half februari zat ik in Nieuwspoort te lunchen, Jan Peter belde. Er is geen plaats voor je in het kabinet, was zijn boodschap. Hij voegde er aan toe: ik denk dat je iets moet gaan doen in de internationale wereld, je hebt een ijzersterk imago en je kent veel mensen. Hij had een lijstje met functies en wilde nog die middag daarover met me praten.

Van Ardennes hart ligt in Afrika, dus een Jan Pronk-achtige functie in Congo als speciaal gezant van de secretaris-generaal (SG) van de Verenigde Naties was een van de opties. Als ze alleen was geweest, had ze het gedaan, maar ze heeft haar man Jozef, twee zoons en een kleinkind.

‘Ik heb Jan Peter voorgesteld in Europa te blijven: Genève, Parijs. Het werd permanent vertegenwoordiger voor de Nederlandse regering bij de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN. Dat vind ik fantastisch, want daar draait het de komende jaren om: duurzaam gebruik van water, land en energie. Het is een mannenbolwerk en het beleid is old fashioned, dus de boel moet daar worden opgepookt.’

‘Het zijn vooral mannen bij de VN’, zei Louise Arbour, de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten, vorige week in de Volkskrant.

‘Dat is ook zo! Daarom stagneert die vernieuwing. Vrouwen pakken wereldwijd dingen op. Er is te weinig frisse wind door de VN gegaan. Het zou kunnen dat ik me over vier jaar meld voor de opvolging van Ban Ki Moon, de huidige SG van de VN. Het hangt van de tijdgeest af, het zou nu te vroeg zijn geweest. Hij is zeker vier jaar ouder dan ik. Ik wil graag wat voor de wereld doen, maar dat kan nog beter als ik de baas van de VN ben.’

Wat kunt u beter dan een mannelijke SG van de VN?

‘Mannen doen te veel na elkaar en te weinig in samenhang. Ik zou dingen met elkaar in verband brengen. Handel en ontwikkeling, veiligheid en ontwikkeling, dat zijn thema’s die de VN als losstaande issues ziet. Ik heb een lang gesprek gevoerd met Ban Ki Moon, toen hij hier was. Ik heb hem gevraagd of hij de samenhangende agenda wil bewaken en uitvoeren. Ik weet niet of hij het begrepen heeft, dat weten we over vier jaar.’

Staan mannen de veranderingen in de weg? Doen vrouwen dat beter?

‘Vrouwen hebben gewoon meer kijk op de samenhang der dingen, dat is essentieel in een globaliserende samenleving. Ze kunnen een heleboel tegelijk, mannen doen alles na elkaar. Die houding heb je in de politiek ook nodig om zaken met elkaar in verband te brengen. Daarmee doorbreek je ook dat stap voor stap besluiten worden genomen.’

U zat met vijf vrouwelijke ministers in de twee vorige kabinetten. Maar als er dan elf mannelijke stoethaspels bij zitten, schiet het toch niet op?

‘Het is niet zo dat we elkaar niet beïnvloeden, er zijn mannen die er gevoel voor ontwikkelen. Laurens Jan Brinkhorst (D66-minister, red.) was zo iemand: visionair ingesteld, niet bang, kan in samenhang denken en spreken. Maar het zijn er niet veel.’

Wat deden de vijf vrouwen in het vorige kabinet bij haantjesgedrag?

‘We zijn zo door de wol geverfd, dat we het alle vijf (Verdonk, Dekker, Van der Hoeven, Peijs en Van Ardenne, red.) meteen herkenden. Dat pareerden we subiet. Maar soms nam een mannelijke minister die taak op zich. Als hij er dan tegenin ging, lieten wij het lopen.

‘Af en toe gingen we met elkaar uit als vrouwenclub, dat mochten de mannelijke collega’s niet weten. Soms snoven ze het op en vroegen ze: waar zijn jullie mee bezig? Angst is een goeie drijfveer voor mannen. Het betekende veel voor mij, ik ben een vrouwenmens. Vooraf of in de pauzes van de ministerraad tipten we elkaar.’

Zeiden jullie in de ministeriële vrouwenclub nooit eens: Gut Rita, zou je dat niet eens anders aanpakken?

‘Ik zeg niet wát we zeiden. Natuurlijk was er ook kritiek op elkaar. Het is niet zo dat we elkaars besluiten en performances buiten de orde hielden. We hebben altijd de opperste openheid betracht.’

Wat heeft u het meest geraakt de afgelopen vier jaar?

‘Een paar jaar geleden was ik in Zuid-Soedan op een school. Daar vroeg ik de leerlingen wat ze wilden worden. ‘Eén zei er: ik wil een blanke mevrouw worden. Een blan-ke me-vrouw. Dat vergeet ik nooit meer. Dat beeld kwam vorige week bij me op tijdens het debat over de dubbele nationaliteit. Ik moest eraan denken toen Khadija Arib bij NOVA door Clairy Polak in de hoek werd gedreven, alsof ze een crimineel was. Ze zit twaalf jaar in de Kamer, ze spreekt vloeiend Nederlands, ze dient de Nederlandse staat en het parlement, daar is niets op aan te merken. Net als Albayrak, dat is ook een toonbeeld, en Aboutaleb ook. Dan wordt er tegen deze politici gezegd: het zou fantastisch zijn als u uw paspoort inlevert uit het land waar u vandaan komt. Dat kleine zwarte meisje uit Sudan kan niet vluchten in een blanke huid. Arib ook niet, maar ze zei dat ze blij was met twee paspoorten.’

Hoe verklaart u dat dit debat zo’n snaar raakt?

‘Macht heeft verschillende uitingsvormen en onmacht ook. De VVD is niet in staat geweest in eigen huis orde op zaken te stellen. Als ze dat bijtijds hadden gedaan, hadden ze een klinkende overwinning geboekt. Nu zit de VVD in de rouwtijd. Alle mannen daar zouden hun baard moeten laten groeien. Maar wat doen ze? Ze springen op de bagagedrager van Wilders.’

Hoe vindt u het dat uw maatje uit het vorige kabinet, minister Henk Kamp, dat nu doet?

‘Ik vind dat Kamp en Rutte (de politiek leider van de VVD, red.) het liberale gedachtengoed geen dienst bewijzen. Onze Nederlandse beschaving is daarop deels gebaseerd, het is de oudste van de drie stromingen, daarom respecteer ik het. De vrijheid van meningsuiting, maar ook het respect voor de ander. We hebben er eeuwenlang voordeel bij gehad dat we buitenlanders toelieten.

‘De VVD moet in eigen huis de zaken nu wel op een rijtje zetten. Ik hoop dat het echte liberale gedachtengoed terugkeert, maar ik houd mijn hart vast. Als het daar extremer wordt, ben ik dodelijk ongerust. Zwarte meisjes die een blanke mevrouw willen zijn, worden hier ook geboren. Wat voor signaal gaat er naar hen uit van de opmerkingen van Kamp? Ook al wilt u Nederlander worden, dan nog vertrouwen we het niet... Kom maar hier met dat paspoort! Zij hebben het al moeilijk genoeg en raken gefrustreerd door dat tweetal. Als je stage probeert te lopen in het bedrijfsleven met een Turkse of Marokkaanse naam, komt dit er ook nog eens bij.

‘Rutte en Kamp zijn verworden tot bange mensen. Politiek is niet voor bange mensen, zegt Bolkestein. Daarom vind ik dat Rutte en Kamp de politiek moeten verlaten. Juist mensen van wie ik het niet verwacht, halen de stenen onder de democratische rechtsstaat vandaan. Heeft de VVD dan geen zelfreinigend vermogen?

‘Sinds de regeringsverklaring verkeer ik in een shock. Hoe kan dit? Waarom moet je Wilders deze ruimte geven? Wilders zit in de overdrive, en de VVD geeft hem de ruimte dat in te vullen. Rutte en Kamp dienen de politiek niet meer, geen burger zit hierop te wachten. De liberalen zijn losgeraakt van wat de Nederlander wil. Het gaat nu over personen, niet over zaken. Het gaat niet om mijn Italiaanse pleegbroer Salvatore met twee paspoorten, die hier al vijftig jaar is, het gaat om moslims.

‘Kamp beweert dat de integratie stagneert, omdat mensen als Arib twee paspoorten hebben. Ik krijg er een kleur van, ik kan er wel om huilen. Kamp wil dat Arib maar één oriëntatie heeft. Een dubbele is te veel. Ik wil dat mensen nóg meer oriëntaties hebben. Twee is veel te weinig, we zijn toch wereldburgers? De grenzen zijn allang weggevallen, maar de VVD trekt ze op. Wat voor Nederland is dat? Jutland? Daar ligt Aarhus, dat is de enige stad. Die vernieuwt niet meer. Nederland moet vernieuwen en toekomstgericht blijven. Van Aartsen wilde van Nederland nog het Manhattan van Europa maken. Die had ten minste nog een vergezicht. Dat liberale gedachtengoed moet in een globaliserende context worden geplaatst. Kamp en Rutte doen dat niet. Die houden zich bezig met Arib, Aboutaleb en Albayrak. Doen ze het soms volgens alfabet? Who’s next?’