Vrouwen strijden om leiderschap in Bangladesh

Van onze buitenlandredacteur

Rob Vreeken

AMSTERDAM

De in maart afgetreden premier Khaleda Zia was getrouwd met Ziaur Rahman, die na zes jaar premierschap in 1981 werd omgebracht bij een coup. Oppositieleidster Sheikh Hasina Wajed is de dochter van de 'vader des vaderlands', Sheikh Mujibur Rahman, die Oost-Pakistan een kwart eeuw geleden naar de onafhankelijkheid leidde. Hij werd in 1975 bij een militaire staatsgreep gedood.

De man achter de derde vrouw is gezond en wel, maar kan door andere omstandigheden niet volop aan de politiek deelnemen. Generaal Hossain Mohammad Ershad, oud-president, zit sinds 1991 een gevangenisstraf uit van dertien jaar. Zijn Jatiya Party, die vijf jaar geleden 35 van de 330 parlementszetels won, wordt nu geleid door zijn echtgenote Raushan.

Waarnemers denken dat de Jatiya Party na woensdag een cruciale positie krijgt op de wip. Naar verwachting zal de Bangladesh National Party (BNP) van de 51-jarige Khaleda Zia niet opnieuw een meerderheid krijgen. Voor de Awami Liga van Sheikh Hasina (48) lijkt dat fortuin evenmin weggelegd. De Liga stond in de laatste peilingen op 31 procent, de BNP op 29.

Het echtpaar Ershad had maandag een tegenvaller. Het hooggerechtshof schrapte een uitspraak van een lagere rechtbank, die zondag had vastgesteld dat Ershad vanuit de gevangenis een toespraak op tv zou mogen houden.

Of de BNP en de Awami Liga bereid zijn zich door de Jatiya Party aan een meerderheid te laten helpen, staat niet vast. De gevangen zittende ex-dictator is een oude vijand van zowel Khaledia Zia als Sheikh Hasina. Beiden slaagden er vóór 1991 zelfs in hun onderlinge wantrouwen tijdelijk te overwinnen, door samen te werken voor het herstel van de democratie.

Voor zover Bangladesh ooit echte democratie had gekend. Van de 25 jaar dat het straatarme land bestaat, werd het ruim vijftien jaar door militairen bestuurd. De laatste jaren, onder de weduwe Zia, hielden de strijdkrachten zich opmerkelijk rustig. Zelfs de afgelopen twee jaar, toen Bangladesh vrijwel permanent ten prooi was aan door de oppositie uitgeroepen stakingen en demonstraties, bleven zij in de kazernes.

Verschillende malen werd na maart 1994, toen de Awami Liga haar 148 parlementszetels uit protest opgaf, gewaarschuwd voor militair ingrijpen. De oppositie beschuldigde de regering van stembusfraude, machtsmisbruik en corruptie en schiep economische chaos om de regering weg te krijgen.

In de statistieken had die strategie overigens geen merkbare gevolgen. De Bengaalse economie groeit de laatste jaren verrassend (op het moment met ruim 5 procent); vooral de textielsector doet dank zij een snel stijgende export uitstekende zaken.

Pas in maart dit jaar kreeg Sheikh Hasina grotendeels haar zin. Premier Zia trad af en maakte plaats voor een overgangsregering die parlementsverkiezingen uitschreef. De verkiezingen die in februari plaatsvonden waren van nul en generlei waarde geworden door een boycot van alle oppositiepartijen.

Het merkwaardige is dat de legerleiding wèl ongehoorzaam werd toen de politieke crisis door het opstappen van premier Zia was overgedreven. Een conflict tussen president Biswas en de legerleiding over de bemoeienis van hoge militairen met de politiek leidde tot het ontslag van chef-staf Nasim en het oprukken van enkele eenheden naar de hoofdstad Dhaka. De onrust werd binnen twee dagen bezworen.

Grote koerswijzigingen hoeven van een eventuele regering onder Sheikh Hasina niet te worden verwacht. Hoewel de Awami Liga van oorsprong socialistisch is, zal zij het liberale economische beleid van Khaleda Zia in grote lijnen voortzetten.

Beide leidsters proberen het fundamentalisme (in het parlement belichaamd door de achttien leden van de Jamaat-i-Islami) in toom te houden - overigens óók door er enisszins aan toe te geven. De Jamiaat zal mogelijk een rol spelen bij de vorming van een coalitie.

De orthodox-godsdienstige stroming is in het moslimland klein, maar af en toe luidruichtig.