Vredesorganisaties ruiken kansen in oorlogsmoe Angola

De Angolese president José Eduardo dos Santos werd enkele dagen geleden weer hardhandig herinnerd aan zijn aartsvijand Jonas Savimbi. Savimbi's Unita-rebellen vielen niet ver van de hoofdstad Luanda een trein vol mensen en vaten brandstof aan. In de vuurzee kwamen 152 Angolezen om.

Het was de nieuwste gruweldaad in een inmiddels ontelbare reeks, in een burgeroorlog die Angola al 26 jaar verhindert een normaal land te worden. Niemand weet precies hoeveel slachtoffers er in al die jaren zijn gevallen. 'Ruim een miljoen', heet het in officiële schattingen.

De aanval op de trein kan worden beschouwd als een signaal aan de machthebbers in Luanda. De MPLA-regering moet niet denken dat Unita een verwaarloosbare factor is geworden. Vergeet niet dat wij nog overal in de bush zitten en dat we jullie het leven nog jaren zuur kunnen maken, als jullie ons niet wilt erkennen, wil Savimbi ermee zeggen.

Het is met dit soort aanslagen dicht bij de hoofdstad, het bolwerk van Dos Santos en diens entourage, dat Unita de regering wil dwingen tot nieuwe onderhandelingen over een machtsverdeling. De rebellen spelen daarmee in op de groeiende oorlogsmoeheid. Die heeft tot de vorming van diverse vredesgroepen geleid.

Het zijn, bij gebrek aan een ontwikkeld maatschappelijk middenveld, vooral de kerken die hier een voortrekkersrol vervullen. De grote rooms-katholieke kerk van Angola, die zelf sinds 1989 bezig is met verzoeningswerk, heeft inmiddels samen met andere kerken het Interkerkelijk Comité voor de Vrede gevormd, dat voortdurend probeert de regering en de rebellen tot elkaar te brengen.

De kerken leveren ook openlijke kritiek op de misdaden en mensenrechtenschendingen van beide strijdende partijen in een 'conflict dat niet de wil en het belang van het volk vertolkt, maar alleen gevoed wordt door de hebzucht naar olie en diamanten'.

Vooral de katholieke Radio Ecclesia, de enige onafhankelijke radiozender in het land, speelt hierbij een voorname rol. Enkele weken geleden verdween het station uit eigen beweging even uit de lucht, na dreigende taal van de staatskrant Jornal de Angola dat de zender een vijand van de regering aan het worden was. Maar na een etmaal begon Ecclesia zijn uitzendingen weer, vanuit een studio in het grote bisschoppelijke kantoorgebouw naast de Sao Paulo-kerk in het centrum van Luanda. Nu zelfs dag en nacht.

De relatie tussen de kerk en de staat is ondanks dit soort incidenten het laatste jaar verbeterd, zegt een diplomaat in Luanda. Dat is vooral te danken aan de minister van Binnenlandse Zaken, Fernando 'Nando' dos Santos. Nando, voormalig hoofd van de politie, wordt in Luanda gezien als een sterke kandidaat voor de opvolging van president Dos Santos.

Het zou mede door de druk van de kerken komen dat de regering weer een opening aan Unita lijkt te bieden. Savimbi wordt het laatste jaar in het openbaar niet meer als 'oorlogsmisdadiger' aangemerkt, en in mei daagde Dos Santos zijn tegenstander uit te melden wanneer hij de wapens neerlegt en hoe hij zich gaat houden aan de bepalingen van het mislukte vredesakkoord van Lusaka uit 1994. 'Op die manier ligt de weg naar de vrede open.'

Het zijn woorden die erop wijzen dat de Angolese president beseft dat het conflict niet valt te beslechten met nieuwe offensieven van het regeringsleger, zoals de laatste twee jaar is geprobeerd.

Hoewel Unita er militair een zware klap door kreeg - de rebellen zijn bijna al hun zware wapens kwijt - zijn ze nu een gevaarlijker vijand geworden, teruggedrongen in de oude rol van guerrillastrijders en ongrijpbaar in de onmetelijke bush van het binnenland.

Ook Savimbi weet heel goed dat hij de oorlog nooit zal winnen. Vanuit zijn nieuwe hoofdkwartier, dat vermoedelijk diep ligt verscholen in de ontoegankelijke bush van de provincie Moxico, heeft hij het afgelopen jaar al diverse malen laten weten dat hij bereid is te onderhandelen.

Maar dan wil de rebellenchef wel zijn eigen deel van Angola - via een federale staat waarin Unita die deelstaten bestuurt waar zij de meeste aanhang heeft. En over zo'n 'verdeling van de buit' weigert de MPLA-regering vooralsnog te praten.

Sommige politiek analisten voorzien voor het komende jaar echter enige beweging. Met de komst van George W. Bush in het Witte Huis zou de druk op de regering in Luanda om tot een boedelschikking te komen weer kunnen toenemen. De Republikeinen in de VS waren immers ooit Unita-vrienden, al is het nu dik aan met de ex-marxistische MPLA van Dos Santos. Want die controleert de kraan van Angola's rijke olievelden.

Enkele maanden geleden meldde de regering in Luanda dat ze zeventig miljoen gulden reserveert voor verkiezingen, die volgend jaar moeten worden gehouden. De laatste verkiezingen werden gehouden in 1992. Unita deed toen mee, maar de verliezer Savimbi verwierp de uitslag.

De kans dat Unita in 2002 aan verkiezingen deelneemt, lijkt buitengewoon klein. Maar als president Dos Santos - zelf inmiddels al 22 jaar onafgebroken aan de macht - slim is en genoeg onder druk komt te staan, dan kan hij proberen Savimbi met een federaal compromis te lijmen.

'Die verkiezingen gaan door, met of zonder Savimbi', taxeert een diplomaat. 'Als hij niet meedoet, zal er alleen gestemd worden in de gebieden die stevig in handen van de regering zijn.' Dat zijn de hoofdstad, de kuststrook en de provinciehoofdsteden.

Een eclatante overwinning voor de MPLA ligt dan in het verschiet, maar die zal geen vrede brengen. En ook al geschiedt het wonder dat Unita aan de verkiezingen meedoet, en er dus een wapenstilstand komt, dan blijft de keuze voor de dertien miljoen Angolezen er een tussen twee kwaden. Want als het gaat om corruptie en onbetrouwbaarheid doen MPLA en Unita nauwelijks voor elkaar onder. En een geloofwaardig politiek alternatief ontbreekt nog.