Vragen die om antwoord schreeuwen

‘De nobele inborst van de Volkskrant-lezer’. Die viel Volkskrant-columnist Marjolijn Februari op bij het doornemen van de vele lezersreacties op de Economische Agenda van de Volkskrant.

Maar Bercan Günel, succesvol headhunter voor vrouwen, ziet dat bepaald anders. De Volkskrant-lezer ‘neemt totaal geen eigen verantwoordelijkheid, maar gooit alle problemen bij de overheid over de schutting’, fulmineert ze. Bijval krijgt ze van economisch wetenschapper Barbara Baarsma: ‘De lezers roepen de hele tijd dat de overheid alles kan oplossen. Kom op zeg, word wakker!’ Waarna Marjolijn Februari zich geroepen voelt op de bres te springen voor de Volkskrant-lezers. ‘Die werken heel hard, in het onderwijs en in de zorg.’

Welkom op de vergadering van het panel van Wijzen, afgelopen woensdagavond in Amsterdam, waar de meningen af en toe flink botsten. Het panel, bestaand uit wetenschappers, ondernemers en bestuurders, werd in oktober gevormd om zich over de voornaamste economische vraagstukken van Nederland te buigen. Het tiental (zie hiernaast) zette zijn eigen ideeën daarover op papier, waarna de lezers de kans kregen daarop te reageren.

Deze week was het aan het panel de ruim 2.200 reacties in te dikken tot zes handzame thema’s. Dat die schier onmogelijke opdracht binnen enkele uren tot een goed einde werd gebracht, was te danken aan gespreksleider Frank Kalshoven.

Als directeur van de Argumentenfabriek is hij wel een brede discussie gewend, maar deze avond trok een wel zeer bonte stoet aan economische vragen voorbij. Bovendien varieerde het niveau van het debat van alledaags (‘we hebben meer loodgieters en installateurs nodig!’) tot abstract-filosofisch (‘kunnen we gelijkheid niet voor rechtvaardigheid inwisselen?’). Wonderbaarlijk genoeg kwam het geheel op zijn pootjes terecht. Kalshovens strakke leiding hielp, alsmede diens aardse instelling: met een ordinaire veiling van vraagstukken dwong hij de wijzen tot zes hoofdthema’s terug. Waarover later meer.

Eerst was er de verbazing. Allereerst over de uitslag, die de 71-jarige Haagse huisarts-in-ruste Paul Kruithof met 193 stemmen tot winnaar maakte. Zijn vraag ‘hoe kunnen we gelukkig worden bij een nulgroei?’ troefde alle ideeën van het panel zelf af. De winnaar wil graag op zoek naar ‘een economisch model, waarbij de mensheid even gelukkig blijft zonder dat er van groei sprake is’.

Een typisch Nederlands geluid, vindt de jonge directeur van de denktank Nederland Kennisland, Joeri van den Steenhoven. Zijn ergernis over het gedweep met nulgroei weet hij niet te onderdrukken. ‘Ik vind het een enorm decadente stelling. Dat geluid van ‘het is toch wel genoeg zo’ hoor ik in veel delen van de samenleving. Nou, misschien moeten we dan maar eens onderzoeken of dat kan: wij op nul, terwijl de rest van de wereld wel wil groeien’, sniert hij.

Maar de oude rot van het gezelschap, econometrist en voormalig ABP-topbelegger Jean Frijns, ziet er wel wat in. ‘Het lijkt me een prima idee te pogen opnieuw te definiëren wat welvaart voor ons is. Dat hoeft niet te betekenen dat je op je lauweren wilt rusten. Je kunt dan ook ambitieuze doelstellingen formuleren’, meent hij. En over het streven naar nulgroei merkt hij, onder verwijzing naar de economische recessie, droogjes op: ‘Om dat te bereiken zul je in Nederland komend jaar nog behoorlijk hard moeten werken.’

Verbazing is er bij sommige panelleden ook over het ontbreken van de meest actuele thema’s, de kredietcrisis en de economische crisis. Voor de jonge energiespecialist Ebel Kemeling, werkzaam als bedrijfsadviseur, roept dat de vraag op of de Agenda wel op de goede weg is. ‘Zijn we niet de verkeerde discussie aan het voeren? Wij beginnen over ethiek, terwijl de mensen verwachten dat we het over de kredietcrisis hebben.’

Maar zijn generatiegenoot Jeroen Verberg, oprichter van internetbedrijf Hippo, ziet dat een slag anders. De krant staat al helemaal vol met de economische neergang en bovendien ‘gaan wij hier echt niet de oplossing voor de kredietcrisis bedenken’, zo verwoordt hij de bescheiden opstelling van het panel van Wijzen tegenover deze mondiale vraagstukken. Bovendien zijn de wél gekozen thema’s, zoals onderwijs, nulgroei en arbeidsmarkt, behoorlijk veelomvattend. Om daar wat meer richting aan te geven, krijgt elk thema een specifieke vraag van onze Wijzen mee. De gekozen vragen zijn:

1. Wat is de juiste maat voor welvaart?

Het panel borduurt daarmee voort op de nulgroei van huisarts Kruithof. ‘Nu kijken we voor onze welvaart naar het nationaal inkomen en meten we in euro’s, maar zijn er geen andere criteria denkbaar, waardoor we ook rekening kunnen houden met het belang van vrije tijd?’, zo interpreteert Kalshoven de stelling van Kruithof. Het is een fundamenteel vraagstuk, meent econometrist en panellid Wim Hafkamp enthousiast. Hij is ervan overtuigd dat de vraag niet alleen in softe kring wordt gesteld. ‘Ik was op een bijeenkomst met veel havenbobo’s en wethouders en daar ontspon zich ook een discussie over de vraag: waarom hebben we groei eigenlijk nodig?’ Collega-econometrist Frijns stelt wel een voorwaarde aan iedere welvaartsdefinitie: ‘Het moet wel meetbaar blijven.’

2. Welke eisen moet Nederland aan zijn bestuurlijke elite stellen?

De voors en tegen van het old boys network vliegen over tafel. ‘De leden daarvan houden elkaar de hand boven het hoofd en blijven elkaar maar benoemen’, meent Baarsma. En Günel poneert: ‘Zware bestuurlijke ervaring bij benoemingen als voornaamste criterium hanteren, dat is het grootste risico dat je kunt nemen’. Frijns springt beschaafd uit zijn vel: ‘Hoe kom je daar nou toch bij?’ Hij wijst erop hoe nuttig een netwerk kan zijn: ‘In een samenleving zonder netwerken heb je alleen nog maar toezicht en regelgeving waar je op kunt terugvallen.’

De kracht van het old boys network wordt in zijn ogen juist schromelijk overschat: ‘Als commissarissen bij ondernemingen echt een sterk netwerk zouden vormen, zou je ze collectief op hun beloningenbeleid kunnen aanspreken. Maar dat lukt niet, omdat ze gezamenlijk geen sterk netwerk meer vormen.’

3. Hoe ziet de Nederlandse ‘New Green Deal’ eruit?

De vraag wordt door milieu-econoom Hafkamp op tafel gelegd en voor het eerst knikt het gehele panel instemmend. De New Deal die in de jaren dertig uit grootscheepse overheidsinvesteringen bestond om de economie weer uit het slop te krijgen, zou begin 21ste eeuw een groen vervolg moeten krijgen. Dat een duurzame manier van produceren en consumeren nodig is, is inmiddels ook de consensus tussen de nieuwe Amerikaanse president en Europese leiders. De grote vraag is alleen: hoe ziet die Deal er uit? ‘Vooral in het licht van de recessie is dat een interessante vraag’, meent Hafkamp. Zo glipt de economische actualiteit alsnog de Agenda binnen.

4. Hoe krijgen we de schooluitval in het beroepsonderwijs naar nul?

Hafkamp, in het begin nog wat stilletjes, komt nu echt op dreef. Omstandig verhaalt hij over de grote economische schade die de samenleving zichzelf toebrengt door hoge schooluitval toe te staan. Zijn bewogen pleidooi om ‘een hele generatie’ van de ondergang te redden, vermurwt Baarsma bijna. ‘Maar ik wil dan wel weten, waarom alle initiatieven op dat vlak tot nog toe niet hebben geholpen’, eist zij streng.

5. Hoe komt Nederland aan nieuwe multinationals?

Nu pakt de jonge generatie panelleden het initiatief. Nederland telt te weinig TomToms, luidt de stelling waarmee het jongste panellid, Jeroen Verberg, 95 stemmen wist te vergaren. Aan startende ondernemingen geen gebrek, zo vult de beginnende veertiger Kemeling hem aan, ‘maar er zijn nauwelijks bedrijven die van een omzet van 10 miljoen naar 300 miljoen doorstoten’.

Waarna de dertiger Van den Steenhoven zich kritisch afvraagt ‘waarom de subsidies van EZ toch grotendeels naar de oude multinationals gaan?’ Hafkamp vindt dit jeugdig elan wel mooi, maar waarschuwt wel: ‘Hier gaan de lezers tegen te hoop lopen. Zij zien multinationals juist als probleem.’

6. Hoe gaan we om met krapte op de arbeidsmarkt?

Het Centraal Planbureau mag dan in zijn voorspellingen voor de komende jaren uitkomen op een werkloosheid van 600 duizend, onze Wijzen hebben hun blik op de structurele ontwikkeling. De babyboomers gaan de komende jaren met pensioen, met een exodus van leraren en verplegers tot gevolg. ‘Over vijf tot tien jaar is het probleem immens. Waar moeten we al die mensen vandaan halen?’, vraagt Kemeling wanhopig.

Voor Hafkamp schuilt de oplossing in een verandering van mentaliteit. ‘We leven in een arbeidsmarkt waar veertigers en vijftigers niet meer worden aangenomen, zelfs als ze minder willen gaan verdienen.’ Nu schiet Verberg uit zijn slof: ‘Ja zeg, hoe zie je dat voor je? Ik kan onmogelijk oude, te dure mensen in dienst gaan nemen. Hoe kan ik dan concurreren?'

Kortom, er blijven nog heel wat vragen te beantwoorden, nu de Economische Agenda zijn volgende fase ingaat. De economieredactie van de Volkskrant gaat de zes kwesties zo goed mogelijk van antwoorden voorzien. Bijdragen en suggesties van lezers zijn daarbij zeer welkom. Wie ideeën heeft of concrete, inspirerende voorbeelden kent, kan die melden op www.volkskrant.nl/ea. De beste oplossingen halen de krant en komen ter sprake op de debatten die volgend jaar worden gehouden. We hopen op uw deelname.

De Economische Agenda is een project van de Volkskrant, in samenwerking met Nicis Institute (voor grote steden-beleid), de denktank Stichting Kennisland en organisatie-adviesbureau Spring Associates.