Voortreffelycke liefhebberye

Een nobleof gentleman, schreef Henry Peacham in zijn Compleat Gentleman, herkent niet alleen de stijl en de smaak van oude meesters, maar neemt ook zelf de tekenstift ter hand. Zelf tekenen biedt een belangrijk voordeel bij het beoordelen van kunst. Er is aan het zelf kunnen tekenen ook een groot praktisch nut verbonden, vond Peacham. Tijdens een gevecht kun je gemakkelijker een topografische situatie uittekenen. Voor een hoveling is 'te kunnen teeckenen, en de eygen konst van schilderen te verstaen' een onmisbare eigenschap en vaardigheid, aldus Baldassare Castiglione in Il Cor te gi a no, zowel voor de krijg als voor de kunst.

Iets van die nobele eigenschappen herken je nog in de passie en de hartstocht waarmee beroemde verzamelaars tekeningen collectioneerden. Het waren vaak dilettanten die ook zelf goed konden tekenen. Het verzamelen was voor deze amateurs en dilettanti een 'voortreffelycke liefhebberye' ter ontspanning en vermaak. Col lec tioneurs als Lambert ten Kate of Cornelis Ploos van Amstel (maar ook nu nog, denk maar aan Christiaan Braun van het voormalige tekeningenmuseum Overholland) verzamelden omwille van het esthetisch genoegen, de morele verheffing en de 'roemzugt'. Je kunt het hele verhaal over Ten Kate of Ploos van Amstel nalezen in een schitterende tweedelige uitgave van de Parijse Fondation Custodia en Uitgeverij Thoth, Hartstochtelijk Verzameld 18de-eeuwse Hollandse verzamelaars van tekeningen en hun collecties, een door kunsthistoricus Michiel C. Plomp opgetekende geschiedenis van de vroegere Hollandse tekeningenkabinetten.

Plomp, verbonden aan het Metropolitan Museum of Art in New York, speurde naar het sindsdien bij boedelscheidingen en verkopen ter veiling uiteengevallen tekeningenbezit van talloze bevlogen Hollandse collectioneurs. De tweedelige uitgave is gebaseerd op zijn binnenkort te verdedigen proefschrift waarin hij de contouren, achtergrond en rijkdom schetst van vijftig Hollandse tekeningencollecties in de periode 1732-1833. In het onderzoek naar het verzamelen van tekeningen, zegt Plomp, 'worden de Noordelijke Nederlanden tot op heden echter wat over het hoofd gezien', terwijl de Republiek en het latere koninkrijk als land van tekeningencollectioneurs buitengewoon waren.

Na 1833 kwamen vele beroemde verzamelingen ter veiling. Er zijn bijna geen oude tekeningencollecties in Nederland intact overgebleven, terwijl in de ons omringende landen vrijwel alle grote prentenkabinetten uit oude vorstelijke collecties voortkomen. Onderzoek naar de herkomst van de geveilde tekeningen is ook moeilijk omdat Nederlandse verzamelaars hun tekeningenbezit zelden van een eigen stempel of andersoortig merkje voorzagen. Daardoor lijkt een studie van de geschiedenis van de vroegere Hollandse vermaarde tekeningenkabinetten op een detectiveroman, een spannende en leerzame speurtocht naar Hollands Glorie.