Voorspelde zetelwinst verschaft VVD-leider argument voor vertrek Bolkestein wil weg op het hoogtepunt

Van onze verslaggeefster

Milja de Zwart

DEN HAAG

Er woedt geen strijd in de partij, Dijkstal staat al nummer twee op de kandidatenlijst en hij voelt er veel voor fractievoorzitter en daarmee politiek leider te worden. Bovendien kan Bolkestein er alleen maar door gehinderd worden in de verkiezingscampagne.

Er is maar één sluitend antwoord. De VVD-leider heeft voor zichzelf besloten dat hij na de verkiezingen afscheid neemt als politiek leider, hetzij door toe te treden tot het kabinet, hetzij door in de achterste bankjes plaats te nemen in de Tweede Kamer en om te zien naar ander werk.

Niet omdat hij moe is en der dagen zat, maar omdat het beter is weg te gaan op je hoogtepunt dan op het moment dat een moeizaam geformeerd kabinet voortijdig door zijn hoeven zakt - een scenario waarin veel leden van de coalitiefracties geloven.

Bolkestein kán ook weg. De VVD-leider hanteert een simpele maatstaf voor succes of falen in de politiek. Een politicus is mislukt als hij zetels verliest, zei hij drie jaar geleden in de Volkskrant. Aan de hand van de teloorgang van de Duitse liberale zusterpartij FDP in die dagen gaf hij vervolgens een recept voor welslagen. Een partij moet een sterk ontwikkelde identiteit hebben, niet geplaagd worden door affaires en beschikken over een opvolger voor de politiek leider.

Sinds Bolkestein op 1 mei 1990 de toenmalige VVD-leider Voorhoeve onttroonde, is de partij uit een diep dal geklommen. Voorhoeve verloor bij de Tweede-Kamerverkiezingen van 1989 vijf van de 27 zetels. Bolkestein behaalde er in 1994 31; drie meer dan zijn voorganger Wiegel in diens topjaar 1977. Bij de Provinciale-Statenverkiezingen in 1995 werd de VVD de grootste partij.

De opiniepeilingen voorspellen lijsttrekker Bolkestein dat hij bij de komende verkiezingen het record van Nijpels uit 1982, 36 zetels, gaat breken. Bolkestein hecht aan zulke wapenfeiten. 'Als de verkiezingen niet eerder zijn dan mei 1998 en ik niet in de tussentijd word onttroond door de jonge Turken, zal ik de langst zittende fractievoorzitter van de VVD zijn sinds Oud, langer ook dan Hans Wiegel', rekende hij een jaar geleden voor.

Bolkestein heeft de VVD niet alleen getalsmatig, maar ook inhoudelijk weer op de kaart gezet. Hij gaf de partij smoel met zijn pleidooien voor harde aanpak, of het nu gaat om integratie van minderheden, asielbeleid, sociale zekerheid of de staatsschuld. En conform de stelling die Bolkestein graag aanhaalt, 'Nothing succeeds like success', bleven vervolgens de onderlinge strubbelingen uit.

Rest Bolkestein de aanwijzing van een opvolger. De politieke historie leert dat de benoeming van een kroonprins een delicaat karwei is. De meeste troonpretendenten verongelukken voortijdig.

PvdA-leider Den Uyl stelde de benoeming van een opvolger telkens weer uit, met als resultaat een heuse kroonprinsenstrijd. CDA-leider Lubbers wees in een vroeg stadium, drie jaar voor zijn vertrek, Brinkman aan als de nieuwe CDA-man. Het werd een regelrechte ramp.

Van Mierlo van D66 trok zich terug om zijn droomkandidaat minister Wijers te bewegen de nieuwe leider te worden. De opzet mislukte. Van Agts gedoodverfde opvolger Lubbers werd CDA-leider tegen de verdrukking in. Van Agt zag niks in Lubbers, maar zijn tegenkandidaat De Koning bedankte.

Bolkestein zal uit die geschiedenissen de lering hebben getrokken dat hij zijn opvolging niet te vroeg, maar ook niet te laat moet regelen. En er is veel voor te zeggen om er geen publieke kwestie van te maken. De VVD-kiezer zou zich eens kunnen afvragen of zijn vol overtuiging op Bolkestein uitgebrachte stem wel vier jaar geldig is. En of de VVD van Dijkstal wel dezelfde is als de VVD van Bolkestein.

Is het niet Dijkstal die zich tegen verlaging van het minimumloon keert, waarvan Bolkestein een vurig voorstander is? Was het niet Dijkstal die het jammer vond dat zijn politiek leider D66-staatssecretaris Tommel een 'politiek onbenul' heeft genoemd? Was het niet Dijkstal die afgelopen maandag 'nee' zei tegen een VVD-plan om het vreemdelingenbeleid aan te scherpen?

Maar het heeft ook zo zijn nadelen om in stilte een kroonprins aan te wijzen en de bekendmaking uit te stellen tot een moment na de verkiezingen of de kabinetsformatie. Het zou kunnen lijken of Bolkestein de regie niet meer in handen heeft. En dat zou toch jammer zijn voor Bolkestein die de VVD zo groot maakte, dat ze klaar staat om zijn ultieme ambitie waar te maken: 'De grootste partij worden en voor het eerst sinds het kabinet-Cort van der Linden de premier leveren'.