Voormalig premier Italië: ‘Deze crisis kan dodelijk zijn voor toekomst Europese Unie’

‘Het sentiment dat Nederland voor iedereen betaalt is een leugen’, zegt de voormalige premier van Italië. Hij reageert furieus op de blokkade van Nederland om het Europese noodfonds in te zetten voor de coronacrisis.

De voormalig premier van Italië is glashelder: ‘Het beeld dat Italianen hebben van Nederland is in een paar dagen tijd ingrijpend vervuild’. ‘En niet alleen in Italië overigens’, zegt hij. ‘Kijk naar de reacties in Portugal en Spanje. Het zijn verbaasde, zwaar teleurgestelde reacties. Niemand had verwacht dat Nederland, een van de oprichters van de Europese Unie, zich zo zou opstellen op juist zo’n moment.’

Sinds zijn aftreden als premier in 2014 houdt de centrum-linkse Enrico Letta (53) zich zo min mogelijk bezig met politiek. Als voorzitter van het prestigieuze opleidingsinstituut Sciences Po in Parijs draait zijn leven om de wetenschap, niet langer om dagkoersen. Maar nu, in de week dat Nederland zich van haar halsstarrigste kant liet zien tijdens de nota bene ‘grootste crisis in de geschiedenis van de Europese Unie’, maakt hij toch een uitzondering. Waarom? Om het woord te richten aan Mark Rutte.

‘Ik had als premier een geweldige relatie met Rutte’, zegt Letta. ‘Ik zag hem als iemand die pal voor de Europese waarden stond, iemand die bereid was naar oplossingen te zoeken. En juist daarom, omdat ik weet wat voor persoon hij is, roep ik hem nu op in te zien dat niemand een aalmoes vraagt aan Nederland. Italië, Spanje, geen enkel land vraagt of ze extra Nederlandse euro’s mogen uitgeven. We vragen simpelweg tot een gezamenlijke Europese oplossing te komen. We vragen of we deze crisis samen te lijf kunnen gaan.’

‘Kleinzielige’ opmerkingen

De storm van verontwaardiging die de afgelopen dagen door Zuid-Europa trok, had nauwelijks groter kunnen zijn, want waarmee denkt Nederland in hemelsnaam bezig te zijn? De Portugese premier António Costa sprak over ‘walgelijke’ en ‘kleinzielige’ opmerkingen van minister Wopke Hoekstra. De Spaanse minister van Buitenlandse Zaken, Arantxa González, vroeg zich af of Nederland begrijpt dat een eersteklas hut je geen bescherming biedt wanneer het hele schip zinkt, en in Italië verscheen David Sassoli, de president van het Europees parlement, zaterdag op het belangrijkste avondjournaal en zei zwaar geïrriteerd: ‘Landen die nog steeds twijfelen over de juiste aanpak: aan wie verkopen jullie straks je tulpen?’

Hoofdschuldige: Nederland, wiens minister van Financiën, Hoekstra, vorige week voorstelde eerst een onderzoek uit te voeren naar de financiële buffers van sommige landen, voor gesproken kon worden over eventuele noodhulp. Het was een opgeheven vingertje dat in de meeste landen werd opgevat als dikke middelvinger. Toen premier Mark Rutte een paar dagen later ook nog eens het voorstel van veel Zuid-Europese landen blokkeerde om, vanwege de uitzonderlijke omstandigheden, gebruik te maken van het Europees noodfonds, laaide de storm alleen maar verder op.

Het Europees noodfonds werd in 2012 opgezet tijdens de eurocrisis en heeft nog 410 miljard euro in kas. Dit geld is er al en kan dus worden uitgeleend zonder dat eurolanden een cent extra kost. Normaal gesproken kan dat geld alleen worden opgenomen in ruil voor strikte economische hervormingen en toezicht vanuit Brussel – hetgeen in Griekenland gebeurde na de kredietcrisis in 2008 – maar gezien de uitzonderlijke situatie vroegen landen als Spanje, Italië en Frankrijk deze week tijdelijk van die criteria af te stappen. De meeste landen gaven hun fiat, maar Rutte besloot het voorstel tegen te houden. Hij vond het verstandiger eerst de effecten van eerdere versoepelingen af te wachten, voor er wéér extra maatregelen worden genomen om het zuiden te helpen.

Begrijpt de Nederlandse regering volgens u wel wat er aan de hand is?

‘Ik pendel zelf tussen Rome en Parijs en heb dus met eigen ogen kunnen zien hoe de Fransen qua reactie twee weken achterliepen op de Italianen. Ik denk dat hetzelfde nu geldt voor Nederland, met wederom twee weken vertraging. Het probleem is alleen dat we geen tijd te verliezen hebben. De vooruitzichten doen nu al denken aan een oorlogseconomie en hoe langer we wachten, hoe meer slachtoffers er zullen vallen en hoe groter de economische schade zal zijn. Dat geldt ook voor de schade aan de Nederlandse economie.’

Maar begrijpt u het Nederlandse argument? Tussen 2016 en 2019 steeg de Italiaanse staatsschuld van 134,8 procent naar 136,2 procent terwijl die in Nederland in dezelfde periode daalde van 61,9 procent naar 48,9. Waarom moet Nederland opdraaien voor de kosten terwijl Italië een te groot risico heeft genomen?

‘Let op, want de toename van de Italiaanse staatsschuld is, in vergelijking de meeste andere landen ter wereld, juist nauwelijks toegenomen de afgelopen jaren. Maar veel belangrijk: deze crisis is onvergelijkbaar met die uit 2008. Toen sloeg de financiële malheur inderdaad harder toe in landen die minder goed voorbereid waren en kon je spreken van een causaal verband. Ditmaal kun je dat echter niet, want dit virus kent geen grenzen of paspoorten. Het treft zowel landen met een hoge staatsschuld, als landen met een lage staatsschuld en het heeft op iedere economie dezelfde, angstaanjagende invloed. Kijk maar naar wat er in Londen en New York gebeurt.

‘Bovendien, en dit vind ik belangrijk om toe te voegen, we hebben het hier over het gebruik van het Europese noodfonds. Dat is een fonds waarin Italië driemaal zoveel geld heeft zitten als Nederland. We vragen dus niet om extra Nederlands geld. We vragen enkel om het gebruik van al bestaande Europese instrumenten. Daarom is de redenering die u aanhaalt er een vanuit de onderbuik; een volledig verkeerde.’

Wat zijn de gevolgen van de Nederlandse opstelling in Europa?

‘Italië is na de twee crises – de financiële- en de vluchtelingencrisis – een land dat in tweeën is verdeeld. De helft van het land is sindsdien zeer anti-Europees omdat ze gelooft dat ze in de steek worden gelaten zodra er iets misgaat. Dat sentiment zal de komende tijd met gigantische passen tegelijk aan terrein winnen.’

Wat daarbij niet helpt, zegt Letta, is dat een dag nadat de Duitse douane een enorme hoeveelheid mondkapjes tegenhield bij de grens, er Russische vrachtwagens met hulpgoederen door de straten van Rome reden en er miljoenen mondkapjes vanuit China werden opgestuurd. ‘Dat is koren op de molen van de Italiaanse vrienden van Geert Wilders’, zegt Letta. ‘Matteo Salvini (leider van de rechts-nationalistische Lega, jvdp) wacht op dit soort acties vanuit Nederland en Duitsland zodat hij kan zeggen: zie je wel, we hebben niets aan de Europese Unie.’

Maar als Nederland nu toestaat dat Italië en Spanje onbeperkt geld mogen opnemen uit het Europees noodfonds, is dat juist koren op de molen van eurosceptische partijen in Noord-Europa die zullen zeggen: zie je wel? Die Italianen vieren maar feest, en wij blijven maar betalen voor alle drankjes.

‘Dat klopt dus niet, omdat wij geen extra geld aan Nederland vragen. Het sentiment dat Nederland voor iedereen betaalt is een leugen. Het is niet waar.’

De Italiaanse premier Giuseppe Conte zei dit weekend dat de Europese Unie dreigt haar bestaansrecht te verliezen. Bent u, een voormalig premier die bekend altijd stond als zeer eurofiel, het eens met uw opvolger?

‘Omdat deze crisis plaatsvindt na Brexit, en na de financiële- en de vluchtelingencrisis – drie gebeurtenissen waardoor al veel vraagtekens zijn geplaatst bij de samenwerking – denk ik inderdaad dat de Europese Unie een groot risico loopt. Een dodelijk risico zelfs.’