Voordat ze vertrok gaf Afke aan haar ouders een gesloten envelop mee

Renny: ‘De dag voor haar vertrek gaf ze me een brief. Achter op de envelop stond: ‘Alleen openmaken als ik er niet meer ben. Liefs Afke.’ Wat moet ik daar nou mee, dacht ik. Ik stopte hem onderin een kistje waarin ik mijn paspoort en belangrijke papieren bewaar. Afke vertrok op 2 februari voor onbepaalde tijd naar Ghana. Ze had tijdens haar studie Sociaal Pedagogische Hulpverlening een jaar stage gelopen in Zuid-Afrika en sindsdien voelde ze zich enorm verbonden met dat land. Na haar afstuderen wilde ze maar één ding en dat was terug naar Afrika. Ze wilde het liefst zelf iets opzetten, maar om te beginnen ging ze vrijwilligerswerk doen. Ze besloot naar Ghana te gaan want nadat ze zich er uitvoerig in had verdiept vond ze dat het veiligste land. Ik was trots op haar en ik had er ook alle vertrouwen in. Ik heb geen kinderen gekregen om ze vast te houden, maar om ze de vrijheid te geven hun eigen keuzes te maken. Dat wil niet zeggen dat ik er blij mee was, maar ik begreep haar wel; haar missie was de wereld een klein beetje beter te maken. We hebben goed afscheid genomen en op Schiphol heb ik haar met haar zussen en een groepje vriendinnen uitgezwaaid.

Op 8 maart ging ik ’s avonds bij vrienden eten waar ik vaak op vrijdag at. Na het eten belde Floor, mijn jongste dochter: ‘Mam, waar ben jij?’ Toen ik vertelde dat ik bij Jaap en Janine at, zei ze dat ze naar me toe zou komen. Ik wist niet waarom, ik zei tegen die vrienden dat er misschien iets met haar vriendje was. Binnen een half uur stond ze in de huiskamer, het vriendje stond achter haar. ‘Mam, de politie is bij me geweest omdat jij niet thuis was. Afke is doodgeschoten.’ Het leek alsof ik op dat moment uit mezelf trad. Ik zag mezelf vanaf de schoorsteenmantel verdwijnen. Ik moest niet eens huilen, ik versteende helemaal. Ik hoorde die vrienden in de verte zeggen dat we eerst maar eens moesten checken of het wel waar was. Maar ik voelde dat dit klopte. Hier had ik het mee te doen. Terwijl Floor met haar vriend naar haar vader ging om het te vertellen, ben ik met Jaap naar mijn middelste dochter Wies gegaan. Dat was een nachtmerrie. Toen ik vertelde dat haar grote zus er niet meer was, kreeg ze haast een doodsteek. Ze zakte in elkaar van verdriet.

’s Avonds kwam iedereen naar het huis van Jaap en Janine, we waren compleet verslagen. We belden met politie en Buitenlandse Zaken. Pas om 1 uur ’s nachts herinnerde ik me de brief. Ik wilde onmiddellijk naar huis om hem te lezen. Thuis heb ik de enveloppe in het bijzijn van Wies, Floor en mijn zus geopend. Het waren drie A-viertjes, heel zorgvuldig getypt.

‘Lieve mam, het kan maar zo... dat morgen mijn leven voorbij is. Het zou voor mij, maar natuurlijk speciaal voor jullie als familie en naaste vrienden heel verschrikkelijk zijn. Maar denk maar zo: ik heb een fantastisch mooi leven gehad. Tot nu toe geniet ik van mijn leven en ben blij met bijna alles wat ik doe. Mijn studententijd was geweldig, ik heb er alles uitgehaald wat er in zat. (…) Maar hoe zou ik het dan willen als ik er niet meer ben. Wat zouden jullie moeten regelen.’

Vervolgens zet ze op ruim twee pagina’s uiteen hoe ze wil dat haar uitvaart zal zijn: ‘Ik wil (als het mogelijk is) graag ergens opgebaard worden waar mensen kunnen komen kijken. Brand wat kaarsjes (is romantisch), maak het er gezellig (bloemen, kleurrijke fotolijstjes). Als mensen een muziekje willen luisteren of even willen zitten, geef ze de ruimte.’

Aan de hand van agendapunten – sprekers, aankleding, kaart, genodigden, nalatenschap – schetst ze minutieus een draaiboek voor haar afscheid. Op de kaart moest komen te staan: ‘Geniet van het leven.’

Waarom ze de brief heeft geschreven, zullen we nooit precies weten maar Afke had in de jaren ervoor twee heel goede vrienden verloren. Ze waren allebei in het buitenland overleden; de een bij een auto-ongeluk, de ander tijdens het duiken. In haar dagboek las ik later dat ze de conclusie had getrokken dat als je in Nederland bleef de kans dat je doodging minder groot was dan als je in het buitenland was. Toch had ze besloten om zich er niet van te laten weerhouden om naar Afrika te gaan. Haar brief eindigt met:

‘Nou mam, ik vond het eigenlijk helemaal niet gek om te schrijven. Het geeft me wel een fijn gevoel. Gewoon wetende dat dingen wel in orde komen als ik er niet meer zou zijn. Door dit te schrijven lijkt het me ook niet gek om dood te gaan. Ik heb een mooi leven gehad.’

Twee dagen later drong het bij mij pas echt door dat ze dood was. Het was op het journaal en het stond in alle kranten. ‘Idealiste uit Groningen om het leven gebracht bij roofoverval in Ghana’. Afke was met zeven vrijwilligers onderweg van hun werk naar hun huis in Accra. Ze zijn overvallen door vier Ghanese jongens op brommers. Nadat de vrijwilligers al hun geld en spullen hadden gegeven, heeft een van de overvallers Afke met een zelfgemaakt geweer neergeschoten. Totaal zinloos want niemand had zich verzet. Ze zijn gepakt, maar ik heb al snel besloten om daar geen energie in te stoppen. Het staat zo haaks op wat Afke wilde; zij wilde de wereld juist beter maken. Ze wilde niet dat er om haar mensen de gevangenis in moesten.

Pas twee weken na de overval kwam Afke naar Nederland. We wilden haar zelf van Schiphol ophalen. Samen met de begrafenisondernemer zijn we er in een gewone stationwagen waar de kist in paste naartoe gereden. In het mortuarium lag ze ingezwachteld in een loden kist. Ik vond dat verschrikkelijk. Later, toen me duidelijk werd dat ze volgens Ghanese traditie gebalsemd en in doeken was gewikkeld, kon ik daar wel vrede mee hebben. De begrafenisondernemer heeft haar haar eigen kleding aangedaan en liefdevol in de kist gelegd. Ze was helemaal blauw maar ik kon niet verdragen dat er ook maar één iemand zei dat ze er niet mooi uitzag. Het is en blijft je kind, en het was voor mij helemaal goed hoe ze eruit zag. We hebben haar opgebaard in mijn serre, precies zoals ze graag wilde.

Afke was niet bang voor de dood. In haar de brief schreef ze: ‘Ik ga naar Daan, Daniël en oma toe en ik zal ook jullie weer zien, later als het jullie tijd is. Misschien is dat helemaal niet zo, maar het geeft mij een rustig gevoel dat te geloven. Door daaraan vast te houden, kan ik leven.’

Als ik die brief niet had gehad, zou het er voor mij heel anders uit hebben gezien. In die drie A-viertjes heeft ze zoveel mooie dingen gezegd en zo goed afscheid genomen. Door de brief achter te laten heeft ze aan al haar dierbaren de waardevolle boodschap meegegeven dat we niet bij de pakken neer moeten gaan zitten, maar mogen genieten van het leven.’