Voor de pakketbezorger zijn de feestdagen ‘een complete ramp’

Black Friday is traditioneel het startschot voor de pakketjeshausse. Bijna even traditioneel woedt in deze periode de discussie over de arbeidsomstandigheden van pakketbezorgers. Waarom zijn misstanden in de branche zo hardnekkig? En is er eigenlijk wel iets verbeterd?

Er zijn veel manieren om de ‘sinterkerstperiode’ te omschrijven. DHL-koerier Egon (28) houdt het op: ‘een complete ramp’. Hij kwam vanuit Servië naar Amsterdam om geld te sparen voor zijn bruiloft. Maar kijk waar hij nu in verzeild is geraakt. Zijn huurbus zit van dashboard tot achterklep volgestouwd met dozen. ‘Ik zou één euro per pakket verdienen; maar mijn baas heeft nog steeds niets uitbetaald en alleen al voor de auto ben ik 900 euro kwijt.’ Dus ook al jakkert hij nu 13 uur op een dag door de stad, in dit tempo trouwt hij nooit.

Met het koopjesfestijn Black Friday wordt traditiegetrouw het startschot gegeven voor de decemberdrukte op de pakkettenmarkt. En het dreigt al evengoed traditie te worden om het dan ook te hebben over de arbeidsomstandigheden van de pakketbezorgers. Want marktleider PostNL mag halverwege deze week dan de 1,5 miljoen zendingen per dag hebben aangetikt en onlangs de winstverwachting hebben opgeschroefd naar 175 miljoen euro: bezorgers lijken er nauwelijks van te profiteren.

Sterker nog: volgens de Inspectie SZW, die onderzoek doet naar de branche, worden de misstanden alleen maar groter nu er steeds meer pakketten bezorgd moeten worden. De drempel om in te stappen wordt daardoor namelijk steeds lager. Begin deze maand meldde NRC dat de Inspectie bij 9 op de 10 onderzochte koeriersbedrijven misstanden constateerde. Pakketbezorgers werden zwart betaald, onderbetaald, ontvingen een uitkering of mochten überhaupt niet in Nederland werken.

Dat juist de pakkettenmarkt zo gevoelig is voor misstanden, komt volgens de inspectie door hoe deze is georganiseerd. De ‘grote vier’ – PostNL, DHL, DPD en GLS – besteden hun ritten uit aan zelfstandige bezorgondernemers. ‘Zij schrijven zich in voor 15 routes maar kunnen er zelf bijvoorbeeld maar 10 doen’, legt een woordvoerder uit. ‘Dus huurt die onderaannemer weer een andere onderaannemer in, maar trekt wel een kwartje van het tarief af om er zelf wat aan te verdienen. Die onderaannemer huurt ook weer een onderaannemer in en zo blijft aan de onderkant uiteindelijk weinig over.’

Versnipperd

Dat de arbeid op de pakkettenmarkt zo versnipperd is geraakt, heeft alles te maken met de concurrentie die volgde op de liberalisering van de postmarkt begin deze eeuw. Het voormalig staatsbedrijf PTT Post moest gaan concurreren met internationale bedrijven als DPD, DHL en UPS. Klanten werden binnengehaald tegen een bodemtarief. Dat tarief kwam nog verder onder druk te staan toen de Duitse webwinkel Zalando in 2010 gratis bezorging en retournering in Nederland introduceerde.

Op een markt waarop alles steeds goedkoper, sneller en klantvriendelijker moet, moet de winst worden gemaakt op de vierkante millimeter. Processen aan de afhandelingskant zijn al zo efficiënt ingericht dat bestellingen soms binnen een half uur in een rijdende auto kunnen liggen. Dus moet de kostenbesparing elders worden gezocht. In een speech die oud-inkoopdirecteur Laurens Tuinhout van PostNL jaren geleden hield, liet hij er geen misverstand over bestaan waar. ‘65 procent van de kosten zit in de factor arbeid’, stelde hij. ‘Wat je ook mechaniseert.’

In zijn praatje, dat nog altijd online staat, doet hij vervolgens uit de doeken waarom de door hem bedachte subcontracting zo goed werkt. Het uitbesteden van routes aan bezorgondernemers zou niet alleen goed zijn voor het ‘afknijpen in centen’, maar ook leiden tot een productiviteitsstijging. De betaling gaat immers per succesvolle stop. Subcontracting heeft volgens Tuinhout bovendien nog een ander groot voordeel: ‘Je hebt er niet de ballast mee van een cao, waar allemaal onzin in zit.’ Je om de wet heen organiseren, noemt hij het.

Het aantal zzp’ers dat direct voor PostNL werkt, is op initiatief van het bedrijf fors gereduceerd. Maar met subcontracting heeft het een nieuwe trend gezet, zegt hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp. ‘Dat de schoonmaak aan een ander bedrijf werd uitbesteed was normaal, maar het uitbesteden van kernactiviteiten was nieuw.’ Onderhand lijkt het op de pakkettenmarkt meer regel dan uitzondering. Zo zijn er van de 5.500 pakketbezorgers die nu werken voor PostNL 1.700 direct in loondienst. De rest is of werkt voor een van de 600 onderaannemers.

Verantwoordelijkheden

Volgens de pakketreuzen is het werken met onderaannemers belangrijk om in te spelen op de veranderende pakkettenmarkt. Volgens Verhulp is het vooral een manier om ‘verantwoordelijkheden over de schutting te gooien’. ‘Ze zeggen: er moeten zoveel dozen worden bezorgd en bekommeren zich niet over hoe dat gebeurt. De tarieven die ze rekenen zijn zo afgeknepen dat bezorgondernemers niet in staat zijn de arbeidsvoorwaarden te bieden die nodig zijn. De consequentie is dat een bedrijf als PostNL maatschappelijk verantwoordelijk is voor de waanzinnig slechte behandeling van die pakketbezorgers.’

PostNL laat in een reactie weten dat 80 procent van zijn bezorgers in loondienst is en dus moet worden betaald conform de cao. Bezorgondernemers moeten dat kunnen aantonen met bijvoorbeeld een accountantsverklaring. Het bedrijf zegt de samenwerking met de inspectie te hebben geïntensiveerd om misstanden te bestrijden. DHL laat schriftelijk weten zich altijd hard te maken tegen misstanden als schijnzelfstandigheid, maar die niet alleen te kunnen bestrijden, daarvoor is ook de politiek nodig. ‘In dit licht kan er sprake zijn van incidenten, maar van stelselmatige misstanden bij door ons ingezette onderaannemers is zeker geen sprake.’

In de Amsterdamse binnenstad stapelt pakketbezorger Yasin (45) ondertussen nog wat Bol.com-dozen op zijn volle steekkarretje. ‘Ken je dat verhaal van die kikkertjes in een pan? Als je het vuur langzaam omhoog draait, blijven ze zitten toch? Dat is wat PostNL doet en ik ben zo’n kikker.’ Dus blijft Yasin rijden. Zes dagen per week. Ook al moet hij nu 200 in plaats van 130 pakketjes per dag wegbrengen voor dezelfde 2.100 euro per maand – waar ook zijn kosten nog vanaf moeten. ‘In Turkije hebben we een gezegde: hoop is ons brood’, zegt hij. ‘Ik hoop dat het beter wordt, en daarvan leef ik.’