AnalyseUitspraak Decembermoorden
Vonnis Decembermoorden maakt politieke macht cruciaal voor Desi Bouterse
Om zijn aandeel in de Decembermoorden kreeg de Surinaamse president Desi Bouterse vrijdag 20 jaar cel opgelegd. Gaan de verkiezingen van 2020 zijn reddingsboei worden?
Het moment van de uitspraak was een verrassing. Het vonnis zelf is dat niet. De Krijgsraad in Suriname had de verdachten in de Decembermoorden de indruk gegeven dat zij vrijdag de precieze datum van hun vonnis zouden horen. Dat bleek dus meteen te zijn. Er is nu een vonnis. Maar heeft iemand hiermee gewonnen?
Twintig jaar cel was de eis van de aanklager tegen president Desi Bouterse. De drie vrouwelijke rechters kwamen tot eenzelfde vonnis. Dat het überhaupt tot een uitspraak is gekomen, is misschien wel de belangrijkste gebeurtenis. Maar of het vonnis ooit voltrokken zal worden, blijft zeer de vraag.
Desi Bouterse was de leider van een militair regime, toen op 8 december 1982 vijftien vooraanstaande mensen op brute wijze werden gemarteld en vermoord. De net zeven jaar onafhankelijke republiek liep daarmee een trauma op dat tot op de dag van vandaag niet is verdwenen. Maar dat ook steeds minder Surinamers bezighoudt.
De tijd heelt niet alle wonden. Maar feit is dat steeds minder Surinamers een actieve herinnering hebben aan de gruwelen van de Decembermoorden. Sterker nog, negen jaar geleden kozen de kiesgerechtigden ervoor Desi Bouterse op democratische wijze als burgerpresident aan de macht te laten komen. Veel mensen in het Zuid-Amerikaanse land willen vooral ‘vooruit’ – al is dat ook onder een burgerbewind niet echt mogelijk gebleken.
Waardige wijze
De nabestaanden van de advocaten, journalisten, zakenlieden en militairen die in 1982 het leven lieten, hebben de zaak van hun geliefden op waardige wijze hooggehouden. Mede door hun niet-aflatende inspanningen verjaarde de zaak tegen in totaal 25 verdachten nét niet, en begon twaalf jaar geleden dan eindelijk het strafproces. Drie jaar later kwam Bouterse als president opnieuw aan de macht.
Die twee gebeurtenissen kunnen moeilijk los van elkaar worden gezien. Bouterse heeft steeds gezegd niet voor de Decembermoorden verantwoordelijk te zijn. Zijn advocaat hield het er zelfs op dat hij, tijdens het moorden in de militaire kazerne Fort Zeelandia, ergens anders was. Maar Bouterse bood eerder wel zijn verontschuldigingen aan voor het grote individuele en maatschappelijke ‘pijn en verdriet’ dat de executies van politieke opponenten in Suriname hebben veroorzaakt.
Daarna heeft zijn presidentschap voor een deel in het teken gestaan van het ontkomen aan rechtsvervolging. Bijvoorbeeld door het opstellen van een Amnestiewet. Of door te wijzen op een artikel in de grondwet, dat zegt dat een proces kan worden stilgelegd als ‘de staatsveiligheid’ in gevaar is. Ook was regelmatig van openlijke of stille intimidatie sprake. Dat nabestaanden en de Krijgsraad de zaak toch wisten door te zetten, kan als een overwinning gelden.
Gratie
Nu dan ligt er een vonnis. Daarmee is echter nog steeds het proces niet ten einde. Bouterse kan in hoger beroep. Hij kan bij definitieve veroordeling vragen om gratie. Maar waarschijnlijk belangrijker nog: de president bereidt zich voor op nieuwe verkiezingen die gepland staan voor 2020. Bouterse geldt als lichamelijk steeds zwakker en is regelmatig in het buitenland voor medische behandeling. Maar het behouden van politieke macht kan voor hem persoonlijk van levensbelang zijn.
Met een veroordeling valt voor hem mogelijk te leven. Met een daadwerkelijke celstraf niet, zo heeft hij in het verleden vaker aangegeven. Maar daarom is het voor hem bijna noodzakelijk om volgend jaar opnieuw de verkiezingen te winnen. En wellicht ook om de bevolking als geheel te intimideren bij hun vrije keuze.
In de eerste jaren van zijn presidentschap was Bouterse oprecht populair. Met zijn partij leek hij de etnische verdeeldheid in Suriname (een land van Hindoestanen, creolen, Javanen en marrons) voor een deel te hebben doorbroken. En het beleid van zijn regering kende veel aandacht voor de problemen van de vele Surinamers die grote sociaal-economische problemen kennen.
Stagnerende economie
Maar in de loop der jaren is daarin steeds meer de klad gekomen. Suriname kent een stagnerende economie en forse sociale problemen op gebieden als onderwijs en gezondheidszorg. Daarbij komt dat steeds meer kiezers zo niet de president, dan toch de mensen om hem heen als corrupt zijn gaan beschouwen. Bijvoorbeeld door de handel in harddrugs, waarvoor Bouterse overigens bij verstek is veroordeeld in Nederland, tot 1975 de koloniale macht in Suriname.
Het is te vroeg om te voorspellen wat precies de kansen zijn van Bouterse om in 2020, op eerlijke danwel frauduleuze wijze, de verkiezingen te winnen en zo ook ‘vrij man’ te blijven. Maar door de uitspraak van vrijdag is de druk op hemzelf, en daarmee ook de spanning binnen de samenleving, wel flink opgelopen.
Toch verwacht vrijwel niemand dat het tot grote openlijke maatschappelijke protesten zal komen. En daarmee dus ook niet tot openlijk gewelddadige repressie. De nabestaanden van de vijftien slachtoffers van de Decembermoorden behouden ook in dat opzicht hun waardigheid.
Maar de man die in hun ogen de grootste verantwoordelijkheid draagt voor het tragische verlies van hun geliefden, die man loopt vooralsnog vrij rond. Voor hen geldt de uitspraak van vrijdag dan ook als een ‘overwinningsnederlaag’.
Lees meer over Desi Bouterse, Hollandser dan menigeen denkt
Een profiel van Desi Bouterse (69), eerder verschenen in 2007. Van couppleger tot democratisch gekozen staatshoofd.
Hoe kan de oud-bevelhebber, hoofdverdachte van ‘8 December’ en veroordeeld in Nederland voor drugshandel, toch zo lang populair gebleven zijn in Suriname? ‘Geen enkele leider is te vergelijken met Desiré Delano Bouterse.’
Desi Bouterse is Hollandser dan menigeen denkt. Hij kreeg een keurige, strenge opvoeding van Tilburgse fraters, waarin barmhartigheid centraal stond. Toch ging het mis met ‘8 December’.Wie was de jonge Bouterse op het internaat?
Bouterse heeft in het verleden meerdere pogingen gedaan om zijn moordproces te blokkeren. Zo ook in 2016, toen hij er een nog nooit gebruikt grondwetsartikel bijhaalde.
Kolonisatie, slavernij, de wandaden van Bouterse. Als de muren van Fort Zeelandia in Paramaribo konden spreken, zou je een gedetailleerd verslag krijgen van de Surinaamse geschiedenis.
HOE ZAT HET OOK ALWEER MET DE DECEMBERMOORDEN?
Op 8 december 1982 werden vijftien prominente tegenstanders van het militaire regime van Desi Bouterse in Suriname gearresteerd. In Fort Zeelandia werden in Paramaribo onder meer vooraanstaande journalisten, vakbondsleiders, intellectuelen en militairen gemarteld en van dichtbij neergeschoten.
De moordpartij wordt sindsdien aangeduid als de ‘Decembermoorden’.
Bouterse, die in 1980 met een staatsgreep aan de macht kwam, stelde dat hij slechts een tegencoup verijdelde. Forensisch onderzoek van de zwaar mishandelde lichamen, sommigen met kogels doorzeefd, liet echter geen spaander heel van zijn verklaring dat de slachtoffers op de vlucht waren neergeschoten.
De Decembermoorden zijn door de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties aangemerkt als mensenrechtenschendingen. De rechtsgang kwam pas op het laatste nippertje, een maand voor de verjaringstermijn, op gang. Het gerechtelijk vooronderzoek duurde tot 2004. Het proces van de Krijgsraad tegen 25 verdachten, met Bouterse als hoofdverdachte, begon in 2007. Dat ging met horten en stoten en veel vertraging. Bouterse verscheen nooit voor de rechter: hij beschouwt het als een politiek proces, aangestuurd door de oude koloniale heerser over Suriname, Nederland.
In 2007 bood Bouterse excuus aan voor de moorden die tijdens zijn militaire bewind plaatsvonden, maar hij pleitte tegelijkertijd voor amnestie voor de daders en hun medeplichtigen. Dat was het begin van een omstreden amnestiewet, die in april 2012 werd aangenomen. Bouterse was inmiddels president. Deze wet verscheurde Suriname en kreeg een storm van kritiek uit de internationale gemeenschap.
Op 9 juni 2016 bepaalde de Krijgsraad dat de amnestiewet ongeldig was, omdat die aangenomen was toen de strafzaak al liep. Bouterse probeerde het proces verder te vertragen met pogingen de zaak te bestempelen als ‘gevaar voor de staatsveiligheid’. Uiteindelijk komt het in 2017 tot een eis van 20 jaar onvoorwaardelijke celstraf voor Bouterse. De rechter volgt justitie met de uitspraak van vrijdag.
(Marije Vlaskamp)
