Volgens de Fryske Nasjonale Partij is het ‘Fries-zijn’ hipper dan ooit. Maar gaat dat niet ten koste van de Friese eigenheid?

De Fryske Nasjonale Partij ontstond een halve eeuw geleden vanuit taalactivisme. Inmiddels is de FNP een machtsfactor van belang in de Friese provinciepolitiek. Maar is ‘het eigene’ nog wel onderscheidend als bijna iedereen trots is Fries te zijn?

‘De Bijbel is er niks bij.’ Zoveel papierwerk is er volgens Gerald Koree (22) tegenwoordig nodig om op 31 december te kunnen carbidschieten in Metslawier. Aan enthousiasme om de Oudjaarsdagtraditie in het Noord-Friese dorp te organiseren geen gebrek, zegt Gerald. ‘Maar we moeten in januari al beginnen met het aanvragen van vergunningen.’

Het lijkt misschien een ongerijmdheid: jongeren die zich op een vrijdagavond tijdens een politieke avond in discotheek Sans Souci in het Friese Berlikum druk maken over cultureel erfgoed zoals de Bildtse Lammetjesmarkt, het dorpsfeest met versierde wagens in Anjum en de jaarlijkse kerstboominzameling rond Franeker. Maar, zegt een van Geralds maten in eenzelfde zwarte polo met opdruk Carbidteam Metslawier: ‘Als wij de tradities niet in stand houden, wie dan?’

De tradities staan onder druk door striktere regelgeving en gemeentelijke fusies, zegt Aant Jelle Soepboer, een 29-jarige geschiedenisleraar met een rossige baard. Hij is raadslid voor de Fryske Nasjonale Partij (FNP) in Noardeast-Fryslân, kandidaat-Statenlid en oprichter van het Meldpunt voor bedreigde dorpstradities. ‘Voorzieningen zijn er steeds minder. Juist minder tastbare zaken houden het platteland in Friesland leefbaar.’

Ook voor jongeren, zegt Sijbe Knol (28), raadslid in de gemeente Waadhoeke en nummer drie op de FNP-kieslijst voor de aanstaande Statenverkiezingen. ‘Het bewustzijn van het Fries-zijn is onder jongeren nog nooit zo groot geweest’, zegt hij. Soepboer ziet het aan de jonge aanwas bij de FNP. ‘In een steeds globalere wereld zoeken mensen eigenheid. Het Fries is hipper dan ooit.’

Elfstedentocht kantelpunt

De Fryske Nasjonale Partij werd in 1962 opgericht als politieke tak van de Fryske beweging, die streed voor de Friese taal en cultuur. De ‘filiaalpartijen’ – regionale afdelingen van landelijke partijen – kwamen te weinig op voor Friesland en het Fries, vond de FNP.

‘Trots zijn op de eigen cultuur, dat deugde in die tijd eigenlijk niet’, zegt de in Gaasterland opgegroeide FNP-lijsttrekker Johannes Kramer (51). Het kantelpunt was volgens hem de Elfstedentocht van 1986. Die gaf Friezen een hernieuwd zelfbewustzijn. ‘Ook omdat er van buiten de provincie waardering voor Friese tradities kwam.’

De politieke doorbraak van de FNP volgde in 2003, toen de partij onder aanvoering van Kramer 7 zetels haalde bij de Statenverkiezingen. In 2011 kwam de FNP voor het eerst in het provinciebestuur. Afgelopen periode opnieuw, samen met CDA, VVD en SP. Ook in verschillende Friese gemeenten zit de FNP in het college.

In de jaren dat hij hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant was, zegt Rimmer Mulder die de krant van 1988 tot 2009 leidde, werd er vanuit de FNP nogal eens gemopperd als de regionale krant ‘Friesland’ schreef in plaats van ‘Fryslân’. Maar inmiddels is het Fries ‘politiek correct’ geworden, observeert Mulder. Ook volgens hem is er sprake van opgelaaid regionalisme. In geen enkele provincie zijn inwoners zo trots op hun cultuur als in Friesland, bleek vorige week weer eens uit onderzoek.

De keerzijde: het ‘Friese eigene’ biedt voor de FNP steeds minder mogelijkheid onderscheidend te zijn. Ook partijen als het CDA en de PvdA zetten vol in op de Friese taal en cultuur. ‘Door onze opkomst hebben ook andere partijen zich een aanmerkelijk Frieser profiel aangemeten’, ziet Kramer. ‘Men heeft de Friese kiezersmarkt ontdekt. Maar wij bieden de real deal.’

Blokkeerfriezen ongemakkelijk

Het beslechten van de taalstrijd dwingt de FNP zich ook op andere terreinen te profileren. Een speerpunt deze campagne is het Friese landschap (‘Ons groene goud’). Door schaalvergroting van boerenbedrijven is de biodiversiteit sterk afgenomen, net als het aantal weidevogels. Daarom streeft de FNP naar volledig biologische landbouw in Friesland. ‘Conservatief met kleine c’, noemt lijsttrekker Kramer het. ‘Juist door te vernieuwen kun je behouden wat waardevol is.’

Het plan kwam de partij op kritiek te staan. Ook Friese boeren hebben te maken met de wereldmarkt, zei VVD-statenlid Nynke Koopmans in Leeuwarder Courant. ‘De FNP ziet Fryslân als een eiland in de Waddenzee.’ Kramer betoogt juist dat duurzame landbouw economische kansen biedt.

De FNP is nog steeds vooral een partij van het platteland, zegt Rimmer Mulder, met een nostalgische hang naar het verleden. ‘Het sentiment is hardnekkig dat van alles afgepakt wordt: zelfstandigheid, eigenheid, voorzieningen.’ Neem het probleem dat de FNP heeft met de huisvesting van arbeidsmigranten in de dorpen rond de kassen in het noorden van de provincie. ‘De ondertoon is: wij hebben niet om die Polen gevraagd.’

Johannes Kramer gebruikt liever de term ‘glokaliseren’: lokale oplossingen zoeken voor globale ontwikkelingen. ‘De FNP wil zeker geen hek om Friesland zetten.’ Al wringt het soms wel. Zo vormen de ‘blokkeerfriezen’ een groot ongemak voor de partij. FNP’ers namen het op voor de jongelui die naar eigen zeggen de provinciegrenzen hadden bewaakt tegen de ‘onruststokers uit de Randstad’ die wilden demonstreren bij de Sinterklaasintocht in Dokkum. ‘Is dit nu ook de ‘Friese eigenheid’ waar de FNP zo grutsk op is?, vraagt oud-hoofdredacteur Mulder zich af.

Het is een gevoelig thema binnen eigen gelederen, erkent lijsttrekker Kramer. ‘Wij vinden dat het aan de rechtbank is om te bepalen of mensen de wet hebben overtreden’, zegt hij diplomatiek. Hij benadrukt dat er onder de veroordeelden geen actieve FNP’ers zijn. Toch begrijpt hij hun sentiment. ‘Mij kan het niet schelen of Zwarte Piet pimpelpaars of geelgestreept is. Maar het is vervelend dat mensen van buiten jou komen vertellen wat goed is en wat fout.’

De jonge honden van de FNP kiezen in het cafégedeelte van de Berlikumse disco vergelijkbare behoedzame formuleringen. Aant Jelle Soepboer en Sijbe Knol praten liever over andere onderwerpen, zoals het Friese natuurschoon. Het beeld dat jongeren wegtrekken uit Friesland? Ze herkennen het niet.

Enige dissonant vanavond is Sylvana IJsselmuiden. De internetpresentatrice werd geboren in Leeuwarden, maar reist voor haar carrière op en neer naar de Randstad. ‘Friesland is fántástisch’, zegt ze. ‘Maar het gebeurt in Amsterdam.’ De hoon van de zaal is haar deel.