Volgens advocaat schendt de Nederlandse Staat de regels bij gratieverzoek levenslang gestrafte

Dat betoogde Cevdet Y.’s advocaat, Romke Wybenga, dinsdagochtend tijdens een kort geding over Y.’s gratieverzoek. In 1983 schoot Y. in het Delfts café Koetsiertje in een paniekaanval zes mensen dood. Forensisch artsen oordeelden dat hij verminderd toerekeningsvatbaar was. Y. kreeg levenslang. Hij is nu, met 36 jaar, de langstzittende levenslang gestrafte in Nederland. Vanwege de psychische stoornis is hij de laatste 18 jaar als tbs’er behandeld.

Levenslang is in Nederland ook echt levenslang: iemand wordt opgesloten tot de dood erop volgt. In 2013 oordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) echter dat levenslange opsluiting onmenselijk is, en gelijk staat aan een doodstraf op termijn. Zulke gedetineerden, stelt het Hof, moeten uitzicht hebben op terugkeer in de maatschappij. Na 25 jaar moet een levenslange straf worden herbeoordeeld.

Hoewel de (Nederlandse) Hoge Raad de EHRM-uitspraak in 2017 volgde, werkt de Nederlandse staat beëindiging van Y.’s straf actief tegen, betoogt raadsman Wybenga. Tweemaal heeft het gerechtshof een positief advies over Y.’s gratieverzoek gegeven aan de minister voor Rechtsbescherming, en tweemaal heeft hij dat advies genegeerd. Eerder heeft de minister zelf opdracht gegeven aan de Reclassering om over Y’s gratieverzoek te adviseren, maar toen dit advies eveneens positief was, schoof hij ook dat terzijde.

Voorwaarde voor gratie is dat het gevaar op recidive ‘laag’ is. De Staat betoogde dinsdagochtend echter in een kort geding dat de Van der Hoeven-kliniek eerder heeft aangegeven dat in bepaalde situaties de kans op gewelddadig gedrag ‘laag tot matig’ is.

Daarover stelt Y.’s advocaat dat die situaties slechts fictief zijn. ‘Als mijn hele gezin wordt bedreigd, word ik ook agressief’, stelt Wybenga. Bovendien zou het in die ‘fictieve’ samenkomst van meerdere uitzonderlijke omstandigheden slechts gaan om ‘wat duw- en trekwerk: het is niet zo dat meneer dan weer een café ingaat om mensen dood te schieten’.

De kliniek en Y.’s hoofdbehandelaar bevestigen dit schriftelijk. Y. is volgens zijn behandelaren succesvol geresocialiseerd en woont inmiddels zelfstandig buiten de kliniek. Maar hij is niet vrij: hij moet toestemming vragen aan de Staat voor bijvoorbeeld verhuizing, wisselen van werkgever of reizen naar het buitenland. In 2001 heeft de Staat hem gratie in het vooruitzicht gesteld als hij in positieve zin is uitbehandeld. Daarvan is nu sprake, stellen de kliniek, de Reclassering en het gerechtshof dat destijds de straf heeft opgelegd.

‘Wel een dingetje’

De Staat lijkt echter niet te willen tornen aan ‘levenslang’. Dat blijkt onder meer uit de beantwoording van Kamervragen in 2017: toen antwoordde de staatssecretaris van Justitie dat het EHRM-arrest ‘geen consequenties hoeft te hebben voor de wijze waarop Nederland moet omgaan met levenslang gestraften.’ Aanleiding was de eveneens levenslang gestrafte Loi C., die talloze malen procedeerde voor onbegeleid verlof (dat hij inmiddels onder elektronisch toezicht heeft).

En in het geval van Cevdet Y. is gratie ‘wel een dingetje’, heeft Wybenga uit de mond van een departementaal ambtenaar opgetekend. Hij vindt dat de Staat gemaakte afspraken schendt.

‘U stelt dat het verslag van de kliniek vragen oproept’, zei de voorzieningenrechter dinsdagochtend tegen de landsadvocaat. ‘Waarom heeft de minister die vragen niet gewoon aan de kliniek gesteld?’

‘Daarvoor was de termijn te kort’, antwoordde de landsadvocaat.

‘Maar heeft de minister dat wel overwogen?’ vervolgde de rechter.

Nee – het was geen punt van overweging, aldus de Staat.

De rechter doet 5 november uitspraak.