VN-chef biedt Birma kans op compromis

AMSTERDAM Toen VN-chef Ban Ki-moon vorige maand door het generaalsregime van Birma werd uitgenodigd voor een bezoek aan dat land, nam hij de invitatie niet onmiddellijk aan. Hij twijfelde omdat hij vreesde dat het militaire bewind zijn komst zou gebruiken voor propagandadoeleinden.

Ban wilde vermijden dat zijn reis op enigerlei wijze zou kunnen worden uitgelegd als goedkeuring van het omstreden proces tegen de Birmese oppositieleidster Aung San Suu Kyi. Pas deze week liet de secretaris-generaal van de Verenigde Naties bekendmaken dat hij naar het geïsoleerde Birma – dat officieel Myanmar heet – zou gaan voor gesprekken met de militaire leiders.

Hij arriveerde vrijdag in de bestuurlijke hoofdstad Naypyidaw met drie duidelijke verzoeken aan het adres van de machthebbers: vrijlating van alle politieke gevangenen, onder wieSuu Kyi, hervatting van de dialoog tussen het bewind en de oppositie en garanties voor de geloofwaardigheid van de verkiezingen die volgend jaar worden gehouden.

Met zijn bezoek neemt Ban een aanzienlijk risico. De VN-chef heeft zich al moeten verweren tegen beschuldigingen dat hij zich te slap opstelt tegenover eigengereide regimes in landen als Sri Lanka, Zimbabwe en Soedan. Een mislukte missie in Birma zal de kritiek op zijn ingetogen wijze van diplomatie bedrijven nieuw voedsel geven.

Ban weet dat het bijzonder lastig is de Birmese generaals tot inschikkelijkheid te bewegen. ‘Dit wordt een heel moeilijke missie’, verzuchtte hij. Het dictatoriale regime heeft in de loop der jaren bewezen nauwelijks gevoelig te zijn voor internationale druk.

Dat de junta Suu Kyi zal vrijlaten, lijkt uitgesloten. Als de populaire oppositieleidster op vrije voeten zou komen en de kans zou krijgen politiek actief te worden, zou zij een bedreiging vormen voor het voortbestaan van het regime.

Een voorwaardelijke straf of hervatting van het huisarrest wordt in diplomatieke kring het hoogst haalbare geacht. Daarmee zouden de generaals hun goede wil kunnen tonen en zich er tegelijkertijd van verzekeren dat Suu Kyi buiten de politiek blijft. Maar voor VN-diplomaten in New York zal de reis van Ban daarmee geen succes zijn.

Dat de secretaris-generaal desondanks heeft besloten met Birma’s sterke man, generaal Than Shwe, te gaan praten, duidt erop dat hij in elk geval hoop heeft dat hij enig positief resultaat kan boeken. Mogelijk heeft VN-gezant Ibrahim Gambari, die de reis van Ban heeft voorbereid, aanwijzingen gekregen dat de militairen bereid zijn tot compromissen.

Ban is er eerder in geslaagd de generaals te bewerken. Vorig jaar werden onder zijn invloed de beperkingen voor de humanitaire hulp aan de slachtoffers van de cycloon Nargis opgeheven. Van die openheid profiteren hulporganisaties nog steeds.

‘Er moet iets zijn dat de moeite waard is om te gaan, maar het zal niet genoeg zijn om de internationale gemeenschap tevreden te stellen’, zei een Australische ex-ambassadeur tegen het persbureau Reuters. ‘De generaals zullen hoffelijk lijken. Maar het zijn harde jongens en ik heb er weinig vertrouwen in dat ze zullen veranderen.’

De 64-jarige Nobelprijswinnares Suu Kyi, die de afgelopen twintig jaar zo’n veertien jaar in gevangenschap doorbracht, wordt berecht wegens overtreding van de regels voor haar huisarrest. Daarvan werd ze beschuldigd nadat ze in mei een Amerikaanse Vietnamveteraan had ontvangen die naar haar woning aan het Inya Meer was gezwommen. Voor straf werd ze overgebracht naar de beruchte Insein-gevangenis.

Volgens critici heeft het regime het incident met de zwemmende Amerikaan met beide handen aangegrepen om haar te kunnen uitsluiten van de beloofde verkiezingen, die vooral bedoeld lijken om het militaire gezag te legitimeren.

De spelregels voor de verkiezingen moeten nog worden vastgesteld, maar duidelijk is al dat de strijdkrachten een kwart van de zetels in een toekomstig parlement voor zichzelf hebben gereserveerd.

Bij de laatste vrije verkiezingen in 1990 won de partij van Suu Kyi, de Nationale Liga voor Democratie (NLD), op overtuigende wijze. De junta schrapte de uitslag.