Vluchtelingenschip Artsen zonder Grenzen negeert nieuw Italiaans decreet

De rechtse regering van Italië scherpte onlangs haar beleid aan voor ngo-schepen die vluchtelingen uit zee oppikken. Het reddingsschip Geo Barents van Artsen zonder Grenzen overtrad de nieuwe regels. Maar de regering moet bakzeil halen.

Een tiental politieagenten staat zaterdag in de haven van La Spezia met elkaar te kletsen. Veel hebben ze niet te doen, terwijl de 237 passagiers van het schip Geo Barents aan wal gaan. Er staat namelijk ook een overmacht aan personeel van GGD en Rode Kruis klaar om de op zee geredde mensen door de tenten te leiden waar ze een covidtest en eerste registratie doorlopen. De hulpdiensten zijn bij aankomst in het toeristenplaatsje aan de Ligurische kust massaal uitgerukt.

De aankomst van de Geo Barents is het eerste ngo-schip ooit in de haven van La Spezia, en een eerste testcase voor het nieuwe decreet van de rechtse regering van Meloni. Minister van Binnenlandse Zaken Matteo Pieantedosi vaardigde begin januari het decreet uit, waarmee hij de regels voor reddingsschepen aanscherpt. Boten moeten voortaan direct na de eerste reddingsactie naar de toegewezen haven varen, en precies die nieuwe regel overtrad de Geo Barents vorige week. AzG hielp maar liefst drie bootjes in nood alvorens naar de haven te varen. Het schip riskeert daarmee hoge boetes en twee maanden aan de ketting liggen in La Spezia.

‘Na de eerste hulpactie kregen we de haven van La Spezia toegewezen’, licht woordvoerder Juan Matias Gil het handelen van AzG toe. La Spezia ligt 1.200 kilometer ten noorden van het gebied waar de reddingsoperaties plaatsvinden, tussen Sicilië en de Libische kust. ‘Maar toen kwam er nog een oproep van een boot in de buurt.’ Zij hebben dus niets fout gedaan, benadrukt Matias Gil, maar waren zelfs verplicht om hulp te verlenen aan de boten in nood. De Geo Barents week af van zijn koers naar La Spezia, en gaf op weg naar de tweede rubberboot ook gehoor aan een derde noodoproep dichtbij.

Daarna voer het schip naar La Spezia, met inmiddels 150 volwassenen en 87 minderjarigen aan boord, onder wie een baby. 74 van de minderjarigen reisden alleen, de jongste van hen was 12 jaar.

Salvini’s beleid afgestoft

Het is niet de eerste clash tussen de ngo-schepen en de rechtse regering van Giorgia Meloni, die sinds haar aantreden in oktober het oude beleid van Matteo Salvini heeft afgestoft. Salvini verklaarde de schepen in 2018 al de oorlog, als minister van Binnenlandse Zaken, en hij is nog altijd verdachte in een rechtszaak vanwege ambtsmisbruik en vrijheidsberoving voor het weigeren van een boot.

Sindsdien zijn de schepen nooit uit de media geweest, al verrichten zij in werkelijkheid maar een klein percentage (circa 10 procent) van de reddingen op zee. Veel meer bootvluchtelingen bereiken de Italiaanse kust zelf (circa 40 procent) of danken hun leven aan redding door de Italiaanse kustwacht of Guardia di Finanza (circa 50 procent).

Dat feit weerhield Meloni’s regering er niet van om de ngo-schepen opnieuw tot brandpunt van de migratiediscussie te bombarderen. In november liet zij een schip dagenlang zonder haven ronddobberen, zodat het uiteindelijk uitweek naar Frankrijk, met een kleine diplomatieke rel tot gevolg.

De laatste tijd hebben de Italiaanse autoriteiten een nieuwe strategie: ze wijzen de schepen uiterst noordelijke havens toe, soms ruim duizend kilometer (enkele dagen varen) van het zuidelijke gebied waar zij opereren.

De officiële reden is betere spreiding van asielzoekers, maar dat argument overtuigt niet. De passagiers worden op het vasteland namelijk direct herverdeeld over asielzoekerscentra in heel Italië. Zo wachtte twintig alleenstaande minderjarigen van de Geo Barents, na dagen varen aan wal gegaan met zicht op de besneeuwde bergtoppen van Noord-Italië, meteen weer een lange busreis. De bestemming was het 700 kilometer zuidelijker gelegen Foggia.

Voor de ngo’s is het een bevestiging dat het toewijzen van de noordelijke havens maar één doel dient: het dwarszitten van de scheepsbemanning, door ze op brandstofkosten te jagen, en hun opvarenden, door ze langer dan nodig op zee te houden.

Het nieuwe decreet van Piantedosi heeft in Italië al geldigheid, sinds het begin januari goedgekeurd is door de ministerraad, al moet het nog door het parlement om definitief wet te worden. Kritiek op het decreet klinkt in Italië niet alleen van de oppositiepartijen en de ngo’s zelf, ook verschillende juristen en de Italiaanse bisschoppenconferentie riepen op om het decreet in te trekken.

Strijd tegen reddingsacties

Sinds 2014 stierven volgens een schatting van de Verenigde Naties meer dan 25.000 mensen die via de Middellandse zee op de vlucht waren. Het merendeel van hen (ongeveer 17.000 mensen) verdronk op de centrale route tussen Libië en Italië.

In La Spezia verzamelden zich maandag zo’n honderd demonstranten, voor het kantoor van het provinciebestuur betuigden ze hun steun voor AzG. ‘Ze hebben levens gered’, zegt gepensioneerd basisschoollerares Claudia Rusconi eenvoudig, ‘daarvoor moet je geen straf krijgen.’

Italiaans rechts denkt daar anders over, en stelt categorisch dat de reddingsschepen mensen aanmoedigen om de gevaarlijke oversteek uit Libië te wagen. Wetenschappelijk bewijs voor die stelling ontbreekt, net als de – door Italiaanse aanklagers naarstig gezochte – aanwijzingen dat de ngo-boten zouden samenwerken met mensensmokkelaars.

Met het decreet hoopte de regering Meloni op een nieuw wapen in de strijd tegen de reddingsacties. Maar al bij de eerste toepassing blijken de vele critici gelijk te krijgen: de regels houden geen stand tegenover het internationale zeerecht. Na drie dagen en een politieonderzoek lieten de lokale havenautoriteiten het schip dinsdag weer uitvaren, zonder sancties.

Het ongestoorde vertrek van de Geo Barents betekent een gevoelige tik voor de regering van Meloni, die haar harde beleid nog vóór goedkeuring door het parlement in een dode letter ziet veranderen. Uitgespeeld is het jarenlange schaakspel tussen regering en ngo’s daarmee allerminst. Terwijl de Geo Barents weer koers zet richting de reddingszone bij de Libische kust, is het wachten op de volgende zet van Rome.