Vluchtelingen naar het Cannes van boekenwereld
Wat houdt de literaire wereld in het buitenland bezig? Onze correspondenten houden het bij. Deze week Sterre Lindhout over Botho Strauss die de welkomstcultuur van Angela Merkel verafschuwt.
Een vrij algemeen kenmerk van Duitse intellectuelen is dat ze lang meegaan. Dat geldt ook voor Botho Strauss, zowel gevierd schrijver en toneelschrijver als omstreden essayist. De laatste jaren leidde hij, zoals Der Spiegel schreef, 'een teruggetrokken bestaan in de Uckermark.' Wat een pleonasme is, want op het leeggelopen platteland ten noordoosten van Berlijn wonen anderhalve neonazi en een paardenkop. En Botho Strauss, dus.
Maar Strauss, bijna 71, dook deze week weer op aan de frontlinie van de actualiteit.
Hij was namelijk volgens de bookmakers de enige 'best wel' serieuze Duitse kandidaat voor de Nobelprijs voor Literatuur, vanwege zijn geroemde postmoderne theaterstukken als Klein en Groot. Dat werd hij niet.
Maar dan Strauss' terugkeer als omstreden essayist. Tweeëntwintig jaar geleden publiceerde hij in Der Spiegel zijn essay 'Anschwellender Bocksgesang' - Strauss schreef over de teloorgang van het zelfbewustzijn van de Duitse natie en de opgelegde tolerantie tegenover vreemdelingen, die eigenlijk niets anders zou zijn dan zelfontkenning en zelfhaat.
De linkse, nou ja eigenlijk bijna de gehele, intellectuele elite zat in de hoogste boom en overgoot Strauss vanaf daar met pek en veren.
Het was 1993, de euforie rond de Duitse eenwording doofde zoetjesaan uit, het pas herenigde land stroomde vol vluchtelingen van de Balkan. In het Oosten brandden bijna elke nacht asielzoekerscentra - Wacht eens even, dat lijkt wel... precies.
En nu heeft Botho Strauss dus weer een essay geschreven, wederom voor Der Spiegel. 'De laatste Duitser', heet het. Strauss waant zich regelmatig die laatste Duitser, de laatste die zich verbonden voelt met een hele rij schrijvers, onder wie Celan, Nietzsche en Klopstock.
Strauss is 'liever deel van een uitstervend volk', schrijft hij, 'dan van een volk dat uit voornamelijk economische en demografische speculaties met andere volkeren aanpapt met het doel zichzelf te verjongen.' Hij gaat tekeer tegen de 'eufemistische welkomstcultuur.'
En net als tweeëntwintig jaar geleden reageert de gevestigde intellectuele orde als door een wesp gestoken. Een columnist van de Frankfurter Allgemeine Zeitung briest dat Strauss 'idealen verkiest boven de realiteit'.
En ondertussen, in de realiteit, begint woensdag de Frankfurter Buchmesse, het Cannes van de boekenwereld. Vluchtelingen mogen gratis naar binnen. Er zijn al kaarten besteld door groepen Syriërs en Eritreërs, zo meldt de website.
