Vertalen in sneltreinvaart

Een team van vier mensen heeft zich tussen half augustus - toen de proeven van de 576 pagina's in fotokopie beschikbaar kwamen - en 1 december aan de Nederlandse vertaling gezet. Een marathonklus, bekent Mariolein Sabarte Belacortu, die de leiding had over 'het Márquez-kwartet', dat verder bestond uit Arie van der Wal, Aline Glastra van Loon en Mieke Westra.

Sabarte is vertrouwd met Márquez, van wie ze eerder De herfst van de patriarch, Liefde in tijden van cholera en Kroniek van een aangekondigde dood vertaalde. In haar eentje. Dat kon nu niet: 'Deze memoires moesten snel verschijnen, omdat de uitgever, Meulenhoff, de concurrentie uit het buitenland liefst vóór is. We hebben de haastklus aangedurfd omdat we elkaar kennen en alle vier werk van Márquez hebben vertaald en dus een relatie met zijn werk hebben - hemzelf hebben we nooit ontmoet. Je kunt niks aan hem vragen, zelfs aan het beantwoorden van brieven komt hij niet toe. Voor specifieke vertaalkwesties kan ik wel een beroep doen op een paar goede Colombiaanse vrienden.

'Waarom het zo snel moet, begrijp ik nooit helemaal. Dit is een boek waarvan verwacht wordt dat het goed zal verkopen. Net als bij Donna Tartt, waar De Bezige Bij dan toch drie vertalers op heeft gezet. Als gewoon mens denk je: waartoe in vredesnaam? Als die auteurs al zo populair zijn, dan zal het succes niet minder zijn als het publiek een paar maanden moet wachten. Uitgevers denken daar anders over.

'We hebben ons in die drieënhalve maand suf gewerkt. Literair vertalen is, net als schrijven, iets wat eigenlijk niet vlug kan. We hebben de acht hoofdstukken van Leven om het te vertellen verdeeld over ons vieren, en na het vertalen elkaars werk grondig vergeleken met het origineel. Bij Meulenhoff hebben vervolgens ook correctoren zich intensief op ons werk gestort. Tot op het moment dat de laatste correcties konden worden doorgegeven, ben ik er tien uur per dag idioot hard mee bezig geweest.'

Sabarte Belacortu komt uit Wageningen. Haar vader was Spanjaard, dus het gevoel voor die taal werd haar met de paplepel ingegoten. In 1964 ging ze Spaans studeren, en had het geluk dat een paar jaar later de belangstelling in Nederland voor Spaanstalige auteurs een hoge vlucht nam: Cela, Fuentes, Vargas Llosa, Cortázar, Borges. Nadien is het tarief per vertaald woord verhoogd van 2,3 cent naar 5,4 eurocent. Sabarte: 'Het is iets beter geworden, maar zonder subsidie van het Fonds voor de Letteren zou je er niet van kunnen leven. Ik ben gegrepen door die taal en door Latijns Amerika, dus voor mij is het ideaal dat ik van vertalen mijn beroep heb kunnen maken.

'Het wordt raar betaald, wat niet zo zou mogen zijn. Vertalers zijn nodig om hele gebieden te ontsluiten, terwijl ze als schimmige tussenpersonen dikwijls worden vergeten, zelfs in recensies. Vergeten tussen aanhalingstekens, bedoel ik. Soms denk ik dat er een verborgen woede bestaat over de doodgewone omstandigheid dat niet iedereen zélf al die talen spreekt en afhankelijk is van vertalers. We worden wel gezien als een soort hinderlijke schaduw.

'In Vivir para contarla wisselt Márquez nogal eens van stijl: het boek is een mengeling van feiten, herinneringen en verhalen. Hij gaat niet chronologisch te werk, springt regelmatig alle kanten op. Het mooie is dat je de schrijver aan het werk ziet. Terecht heeft hij zich altijd verzet tegen de kwalificatie dat hij een magisch-realist is, een groot fantast. Nee, het is een bepaalde manier van kijken en kiezen, waardoor hij van een verslaggever die zoveel mogelijk objectief registreert, verandert in een echte verteller, die door zijn stijl bepaalde details sprekend maakt.'

Mariolein Sabarte Belacortu's taak zit er op, en zij zegt ongebroken: 'Ik ben heel benieuwd naar het volgende boek.'