Verre wondere sneeuwwereld op Super-8

Dit is het land van beeldend kunstenaar Roman Signer. Hier, in dit adembenemende landschap met watervallen, bossen en sneeuw, woont hij al zijn hele leven. Hier maakt hij al jaren kunst. En hij wil er nooit meer weg.

Tweeënzestig jaar is hij nu, en nog lang niet uitgeknald. Gefascineerd door de vier elementen aarde, vuur, lucht en water, is hij vanaf het begin van de jaren zeventig bezig met wat hij zelf 'Kurzzeitskulptur' en 'dynamische Erscheinungen' noemt. Maar hadden zijn tijdgenoten, verenigd in het minimalisme, de land art of arte povera, vrijwel onmiddellijk succes, Signer kreeg pas in 1997 erkenning als beeldend kunstenaar, toen curator Kasper König hem vroeg mee te doen aan de tentoonstelling Skulptur, Projekte in Münster. Vanaf die tijd stroomden ook voor hem de uitnodigingen voor biennales en andere tentoonstellingen binnen.

In het Bonnefantenmuseum in Maastricht is een overzicht van Signers werk te zien. Roman Signer: Works 1971-2000 heet de tentoonstelling met ruim tachtig kunstwerken. Volgens conservator Paula van den Bosch krijgt de Zwitserse kunstenaar, ondanks de enorme belangstelling van de afgelopen jaren, nog steeds te weinig credit voor zijn werk. 'Zo ziet men alleen maar zijn de spectaculaire kant van zijn werk met explosieven en besteedt men weinig aandacht aan de relatie tussen zijn Aktionen enerzijds, en de films, video's, sculpturen en installaties die daaruit voortvloeien, anderzijds.'

Daarom zijn in Maastricht niet alleen de Super-8 films, de fotoseries en de videoregistraties door Signers vrouw Aleksandra te zien, maar ook de zogenaamde relicten, dat wat overblijft na een Aktion.

Maar dat werkt niet. Een oranje kajak in drie stukken, een neergestorte modelhelikopter, een aan vier elastieken hangende tafel, een zwarte muts aan een raket, acht lekkende emmers en acht blauwe ronde tafels: al deze overblijfselen zijn verworden tot autonome installaties. Wat flauw! Sommige voorwerpen zijn niet eens echt gebruikt; de situaties waarin zij zich bevinden speciaal voor de tentoonstelling geënsceneerd, zoals het krukje met de raketten aan de poten.

De relicten doen afbreuk aan de overtuigingskracht van Signers films. Ze bevinden zich niet langer in de wondere sneeuwwereld ergens in Zwitserland, maar in een museum. Ze maken niet langer deel uit van raadselachtige, natuurkundige processen, maar behoren weer gewoon tot het huis-, tuin- en keukenmeubilair.

Desondanks blijft er in Maastricht veel moois over. Beneden, in de lichttoren, kun je op rode leren banken kijken naar de Super-8 films uit de periode 1975-'89. Het is een 184 minuten durende sequentie van korte Aktionen in Signers woonplaats St. Gallen. De afwezigheid van geluid en de ernst waarmee Signer zijn experimenten presenteert, doen denken aan komedies uit het begin van de twintigste eeuw. Steeds weer dezelfde flauwe grapjes, maar je blijft erom lachen.

Is het naïviteit van Signer? Iedereen wéét toch dat ballonnen knappen als je te lang blaast, als je ze langs puntige takken laat opstijgen? Signer weet dat ongetwijfeld ook. Hij schijnt het alleen steeds opnieuw te moeten ervaren.

Signers huidige werk heeft nog steeds dat absurde karakter (Kajak mit Kühen: de kunstenaar, met helm op, wordt zittend in een kajak door een auto over een geasfalteerde weg gesleept, terwijl klingelende bergkoeien met hem meerennen), maar draagt nu ook de kenmerken van hedendaagse video-kunst. Er is geluid, en de films zijn veelal geïntegreerd in sculptuur. Schlusslinie bestaat uit twee videokasten, tegenover elkaar opgesteld in een gang. Op het ene scherm richt Signer een geweer, lost een schot, en PANG: de mooie rooie ballon op het andere scherm knalt uit elkaar.

Maar er zijn ook werken van een hele andere aard, zoals de prachtige Störungsbilder, stills uit video-opnamen door een model-helikopter die over de op de vloer uitgelegde pagina's van The Philadelphia Inquierer vliegt.

Dit is mooi werk. Het bewijst dat Signer, nu hij eindelijk de kans heeft gekregen te laten zien wat hij kan, niet is blijven stilstaan. Hij is in staat zijn oeuvre te verrijken met de hedendaagse techniek, die evenwel de oude magie van de Super-8 films weet te behouden.